responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4255

 

ثقفی ، عبدالواحد بن احمد ، محدّث ، قاضی و فقیه حنفی قرن پنجم و ششم . کنیه اش ابوجعفر و پدرش ، ابوالحسین احمدبن محمد (متولد 422 یا 430)، فقیه حنفی و قاضی

کوفه بود که در بغداد نزد قاضی ابوعبداللّه محمدبن علی دامغانی (متوفی 478) به تحصیل فقه پرداخت و در کوفه

از محمدبن محمد صبّاغ قُرَشی حدیث شنید. کسانی چون عبدالوهاب بن مبارک اَنْماطی (متوفی 538) و ابوالحسن محمدبن مبارک (متوفی 552) از او حدیث نقل کرده اند.

احمد ثقفی را به وثاقت و نیکوکاری ستوده اند. او پس از سالها اقامت در کوفه ، به بغداد بازگشت و به نقل حدیث پرداخت و در 495 یا 497 از دنیا رفت (ابن ابی الوفا، ج 1، ص 251ـ252؛ تمیمی ، ج 2، ص 31ـ32).

عبدالواحد ثقفی در 479 در کوفه به دنیا آمد (ابن ابی الوفا، ج 2، ص 479). در زادگاه خود نزد پدرش و عبدالجلیل بن محمد ساوی (متوفی 493)، ابوالغنائم محمدبن علی نَرسی (متوفی 510) و ابوالبقاء معمربن محمد حَبّال حدیث آموخت (ابن نجار، ج 16، ص 124؛ امین ، ج 4، ص 129). سپس به بغداد رفت و از کسانی همچون علی بن محمدبن علاف ، ابوعبداللّه حسین بن علی بُسری ، حسین بن احمد نِعالی و احمدبن حسن بن خیرون (متوفی 488)، حدیث شنید (ابن نجار، همانجا).

ثقفی از فقیهان بزرگ بغداد شد و به تدریس و افتا پرداخت . برخی نیز از او حدیث شنیدند، از جمله فرزندانش (عبداللّه و عبدالرحمان )، ابوسعد عبدالکریم بن محمد سَمْعانی (متوفی 562)، ابومنصور هبة اللّه بن حامد حلّی (متوفی 610) و

غلامش مختص بن عبداللّه حبشی (همانجا؛ تمیمی ، ج 4، ص 172، 288ـ289؛ آقابزرگ طهرانی ، ص 167). ابن نجار (همانجا) ثقفی را خوش خلق ، نیک رفتار و با دیانت وصف کرده است .

ثقفی در 503 منصب قضای کوفه را بر عهده گرفت . قاضی القضاة ، علی بن حسین زینبی (متوفی 543)، او را در 520 از این سمت عزل کرد، اما دوباره در 522 وی را به قضای کوفه گمارد و در 540 قضاوت مناطقِ باب الاَزَج ، مسیر خراسان و شهر منصور در بغداد را نیز به او سپرد. وی در 555 به قضاوت بغداد رسید و با عزل علی بن احمد دامغانی (متوفی 583) به فرمان مُستنجِدباللّه خلیفة عباسی (متوفی 566)، قاضی القضاة شد (ابن جوزی ، ج 18، ص 141؛ ذهبی ، 1984، ج 4، ص 157؛ ابن کثیر، ج 12، ص 243؛ ابن نجار، همانجا؛ ابن عماد، ج 4، ص 175). او در همان سال در بغداد از دنیا رفت و در خانه اش به خاک سپرده شد (مُنْذِری ، ج 1، ص 379؛ ابن نجار، ج 16، ص 125؛ تمیمی ، ج 4، ص 399). برخی شرح حال نویسان شیعه نام وی را در شمار محدّثان شیعه آورده اند ( رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی ؛ امین ، همانجاها).

ابوالبرکات جعفر، فرزند عبدالواحد ثقفی ، در 517 یا 519 در بغداد به دنیا آمد. وی از هِبة اللّه بن حُصَین (متوفی 525)، ابوالقاسم حریری (متوفی 531) و برخی دیگر حدیث شنید. کسانی چون عمربن علی دمشقی (متوفی 575)، ابوالفرج یحیی بن محمود ثقفی (متوفی 584)، ابوموسی محمدبن ابی بکر مَدِینی (متوفی 581)، محمدبن احمد صَیْدلانی (متوفی 603)، ناصربن محمد وَیْرج (متوفی 593)، و عفیفة بنت احمدبن عبداللّه مهران (متوفی 606) از او حدیث شنیدند ( رجوع کنید بهابن جوزی ، ج 18، ص 178؛ ذهبی ، 1417، ج 2، ص 153؛ همو، 1401ـ1409، ج 21، ص 130، 134، 153، 306، 430، 435، 482؛ صَفَدی ، ج 11، ص 111).

جعفر، نایب پدرش در امر قضا بود و پس از پدرش ، قاضی القضاة بغداد شد (ابن جوزی ، ج 18، ص 143، 178؛ ذهبی ، 1417، همانجا). همچنین در 560 با مرگ وزیرِ مستنجد، ابوالمظفر یحیی بن هُبَیْرَه شیبانی ، وزارت مستنجد را هم برعهده گرفت (ذهبی ، 1417، همانجا). جعفر در 563 فوت کرد و در بغداد دفن شد. پس از مدتی ، جسد او و پدرش را به مکانی در برابر مسجدجامع منصور منتقل کردند (ابن جوزی ، ج 18، ص 178؛ ذهبی ، 1401ـ1409، ج 20، ص 474؛ امینی ، ج 5، ص 82).

ابوالفتوح عبداللّه ، فرزند دیگر ثقفی بود. از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست . وی علاوه بر پدرش ، از ابوالوقت عبدالاول صوفی (متوفی 553) و احمدبن یحیی بن ناقة کوفی (زنده در 552) حدیث شنید. عبداللّه ، نایب برادرش (جعفر) در قضا بود و پس از وی تا هنگام وفات ، عهده دار امور حسبه و قضاوت غرب بغداد و نواحی مَزْیَدیه و کوفه شد. عبداللّه در 580 از دنیا رفت (ابن ابی الوفا، ج 2، ص 312؛ تمیمی ، ج 4، ص 172).

فرزند دیگر ثقفی ، عبدالرحمان ، نیز حنفی مذهب بود. تاریخ ولادت او معلوم نیست . وی از پدرش و ابوالوقت عبدالاول صوفی و احمدبن یحیی بن ناقه حدیث شنید. عبدالرحمان قضاوت ناحیة نهر عیسی را بر عهده داشت . وی در 597 در بغداد از دنیا رفت و در کنار مرقد پدرش دفن شد (منذری ، ج 1، ص 378ـ379؛ ابن ابی الوفا، ج 2، ص 384؛ تمیمی ، ج 4، ص 288ـ289).


منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، طبقات اعلام الشیعة : الثقات العیون فی سادس القرون ، چاپ علی نقی منزوی ، بیروت 1392/ 1972؛
(2) ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیّة ، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ریاض 1413/1993؛
(3) ابن جوزی ، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/ 1992؛
(4) ابن عماد؛
(5) ابن کثیر، البدایة و النهایة ، چاپ علی شیری ، بیروت 1408/ 1988؛
(6) ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد ، در احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد، او، مدینة السلام ، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، ج 16ـ20، بیروت 1417/ 1997؛
(7) حسن امین ، مستدرکات اعیان الشیعة ، بیروت 1408ـ1416/ 1987ـ1996؛
(8) عبدالحسین امینی ، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب ، ج 5، بیروت 1387/1967؛
(9) تقی الدین بن عبدالقادر تمیمی ، الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة ، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ، ج 2، 1403/ 1983، ج 4، 1410/ 1989؛
(10) محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النبلاء ، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران ، بیروت 1401ـ1409/1981ـ 1988؛
(11) همو، العبر فی خبر من غبر ، ج 4، چاپ صلاح الدین منجد، کویت 1984؛
(12) همو، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدّبیثی ، در احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد، او، مدینة الاسلام ، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، ج 15، بیروت 1417/ 1997؛
(13) صفدی ؛
(14) عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری ، التکملة لوفیات النقلة ، چاپ بشارعواد معروف ، بیروت 1401/1981.

/ لیلی کریمیان /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4255
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست