responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4215

 

ثابت پاسال ، حبیب اللّه ، سرمایه دار و بازرگان بهائی و مؤسس تلویزیون ایران . در 1282 ش در تهران ، در خانواده ای که از طرف پدر به بهائیت منتسب بود، متولد شد (الموتی ، 1369ـ1373 ش ، ج 11، ص 38؛ ایران . وزارت امور خارجه ، ص 113). به گفتة دِلدَم (1372 ش ، ص 230)، پدرش ابتدا یهودی بود و بعدها بهائی شد. ثابت تحصیلات ابتدایی را در مدرسه های تربیت و سن لویی تهران به پایان رساند (ثابت پاسال ، ص 113 ـ117). تحصیلات دبیرستانی را نیمه تمام گذاشت و در دکان دوچرخه سازی به کار مشغول شد و مدتی نیز مسافرکشی کرد. اندکی بعد توسط دایی اش ، که معاون وزیر پست و تلگراف بود، امتیاز حمل مرسولات پستی شمال کشور را به دست آورد. سپس با حمایت مرکز بهائیان ایران ، چند دستگاه اتومبیل و کامیون خرید و تا آنجا پیش رفت که ادارة امور حمل مرسولات پستی سراسر کشور را بر عهده گرفت . از آن پس ، با سرمایه ای که بهائیان در اختیارش نهادند به فروش ماشین آلات نجاری مشغول شد و کارخانه های مبل ثابت را راه اندازی کرد. این نخستین گام در صنعتی کردن نجاری در ایران بود ( معماران تباهی ، ج 3، ص 16ـ22). ثابت در خلال جنگ جهانی دوم به امریکا رفت و در آنجا به صدور لباسهای کهنه و دست دوم به ایران پرداخت و از این راه سود فراوانی برد (همان ، ج 3، ص 23 به نقل از هفته نامة نیمروز ، ش 376، مورخ 11/5/1375 ش ). او سپس در اواخر 1320 ش به دعوت «جامعة بهائیان ایران » چندین بار به ایران آمد و همکاری نزدیکی را با «شرکت امنای ایران » (وابسته به جامعة بهائی ) آغاز کرد و به نمایندگی از آنان ، کار تجارت و گرفتن امتیاز نمایندگی از کارخانه های خارجی در ایران را پیگیری کرد. وی از اوایل دهة 1330 ش در ایران مستقر شد و دورة جدید فعالیتهای اقتصادی و تجاری خود را پس از کودتای 28 مرداد 1332، در مقام نمایندة تام الاختیار بهائیان ، آغاز کرد ( معماران تباهی ، ج 3، ص 27؛ برای آگاهی از فعالیتهای اقتصادی بهائیان رجوع کنید به رائین ، ص 257، 274، 285، 299، 307).

در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی (1320ـ1357 ش )، وی یکی از بزرگ ترین سرمایه داران ایران شد، چنانکه برخی او را بزرگ ترین سرمایه دار ایران ، بعد از شاه ، با مالکیت ده درصدِ همه چیز ایران می دانستند (دلدم ، 1377 ش ، ج 3، ص 1307؛ دانکن ، ص 83). برخی از شرکتها و مؤسساتی که وی مالک آنها بود یا در آنها سهام داشت ، عبارت اند از: بانک ایران و انگلیس ، بانک ایران و خاورمیانه ، بانک صنعتی ایران ، بانک توسعة صنعت و معدن ایران ، مؤسسات تولیدی و تجاری پپسی کولا، سیمان مشهد، پلاسکوکار، جنرال تایر و رابر، ایران فارواگ ، سیکاب ، و فرانس پیک (رواسانی ، ص 181ـ184، 264ـ 268؛ دانکن ، ص 84). همچنین نمایندگی خودرو دوج ، چند نوع تلویزیون و یخچال ، کارخانه های بزرگ لاستیک سازی گودریچ و چندین کارخانة قند را داشت . وی صاحب 41 شرکت بازرگانی بود که حدود ده هزار تن در آنها کار می کردند

(الموتی ، 1369ـ1373 ش ، ج 11، ص 37؛ دلدم ، 1377 ش ، ج 3، ص 1316؛ نجمی ، ج 2، ص 1619). قصر ثابت در تهران ، که به تقلید از قصر تریانون کوچک در ورسای ساخته شده بود، پانزده میلیون دلار ارزش داشت (دلدم ، 1372 ش ، ص 233؛ گراهام ، ص 54). در عین حال ، او همواره اظهار می کرد که در خانواده ای فقیر رشد کرده و موقعیت کنونی اش را با سعی و پشتکار خودش به دست آورده است (ثابت پاسال ، همانجا).

ثابت در طول زندگی خود، به ویژه از 1332 ش به بعد، با خاندان پهلوی (ازجمله شمس واشرف ، دو خواهر محمدرضاشاه ) و شخص شاه ، و شخصیتهای مهم سیاسی ایران ، از جمله عبدالکریم ایادی ، پزشک مخصوص دربار و منسوب به بهائیت ، مناسبات دوستانه ای داشت که همین امر زمینة رشد سریع او را فراهم کرد (الموتی ، 1369ـ1373 ش ، ج 5، ص 311) و سبب شد منابع سرمایه گذاری او به بهترین نحو تأمین شود. وزارت اقتصاد نیز، به دستور دربار، تسهیلات گسترده ای در اختیار ثابت قرار داد ( رجوع کنید به روحانی ، ص 389؛
از ظهور تا سقوط : مجموعة اسناد لانة جاسوسی آمریکا ، ج 1، ص 100؛
منصوری ، ج 1، ص 326؛
الموتی ، 1374 ش ، ج 2، ص 112). ثابت با نخست وزیران وقت ، از جمله حسین علاء و امیرعباس هویدا، نیز مناسبات دوستانه داشت و بنا بر بعضی شواهد، آنان در برخی از شرکتهای ثابت سهام داشتند (الموتی ، 1369ـ 1373 ش ، ج 11، ص 34، ج 3، ص 97؛
صفائی ، ج 1، ص 281ـ 282). وی همچنین به شاه و شخصیتهای سیاسی و غیرسیاسی کمکهای مالی زیادی می کرد، به ویژه در برگزاری جشنهای 2500 ساله ، تأمین کنندة اصلی هزینه ها بود (افراسیابی ، ص 729).

ثابت برای اولین بار در ایران فرستندة تلویزیونی ایجاد کرد و در 1335 ش ، پخش برنامه های تلویزیونی را ابتدا در آبادان و سپس در تهران آغاز نمود (دلدم ، 1372 ش ، ص 231؛
سفری ، ج 2، ص 255). در زمان نخست وزیری منوچهر اقبال ، دولت تصمیم گرفت امتیاز پخش را از ثابت بخرد، اما به سبب اختلافات مالی و دخالت دربار عملی نشد. در 1348 ش ، در دورة نخست وزیری هویدا، شبکة تلویزیونی متعلق به ثابت در اختیار تلویزیون ملی قرار گرفت (الموتی ، 1369ـ1373 ش ، ج 11، ص 34ـ36، ج 15، ص 137).

ثابت از دولت اسرائیل حمایتهای مالی بسیار می کرد. درجنگ شش روزة اعراب و اسرائیل (خرداد 1345/ ژوئن 1966)، وی وظیفة جمع آوری کمکهای مالی بهائیان را بر عهده گرفت . حمایتهای ثابت از اسرائیل وی را چنان نزد آنان محبوب کرد که بر یکی از خیابانهای تل آویو (تل حبیب * ) نام او را گذاشتند (دلدم ، 1377 ش ، ج 3، ص 1334؛
نیز رجوع کنید به نجفی ، ص 690ـ 720؛
برای آگاهی از رابطة بهائیان با دولت اسرائیل و علل آن رجوع کنید به زاهد زاهدانی ، ص 257ـ 258؛
نیز رجوع کنید به بهائیت * ).

ثابت از اعضای محفل ملی بهائیان ایران بود و از ثروت خود برای گسترش بهائیت در ایران و سراسر جهان استفاده می کرد. از جمله اقدامات او بود: خریداری املاک پیرامون حظیرة القدس در تهران ، دیوارکشی اطراف زمینهای مشرق الاذکار (مشرق الاذکار: معبدهای قاره ای بهائی ) در منطقة لویزان تهران ، کمکهای وسیع مالی برای احداث محفل ملی بهائیان پاکستان ، ساخت ایوان مقام اعلی در جبل کَرمِل ، حظیرة القدس بهائیان در هندوستان ، مشرق الاذکار در سانتیاگو (شیلی )، و معابد بهائیان در مصر و استرالیا و اردن (رائین ، ص 362ـ363؛
دلدم ، 1377 ش ، ج 3، ص 1333ـ1334؛
معماران تباهی ، ج 3، ص 40ـ41؛
نیز رجوع کنید بهاسناد ش 66 و 60 و 31 و 23 و 19 و 13 و 11 و 8 و 7: 45ـ112 موجود در آرشیو مؤسسة تاریخ معاصر ایران ). به علاوه ، او عضو باشگاه لاینز (ادارة اطلاعات ، امنیت و آزادی ملت ) و روتاری (روتاری : از سازمانهای جنبی سازمان فراماسونری ) در تهران بود (مرکز اسنادانقلاب اسلامی ، ص 187).

پس از صدور فتوای آیت اللّه بروجردی مبنی بر لزوم ترک معامله و معاشرت مسلمانان با اعضای فرقه بهائی ( رجوع کنید بهقیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک ، ج 1، ص 48ـ49)، با توجه به اختصاص بخشی از درآمد کارخانة پپسی کولا به تبلیغات بهائیان ، مردم متدین محصولات این کارخانه را تحریم کردند (همانجا؛
انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک ، کتاب 8، ص 257؛
اسناد انقلاب اسلامی ، ج 2، ص 322ـ323). سالها بعد، دامنة این تحریم با صدور فتوای برخی دیگر از مراجع تقلید، که در آن صریحاً خرید و فروش و تبلیغ و آشامیدن پپسی کولا منع شده بود ( اسناد انقلاب اسلامی ، ج 5، ص 147)، گسترده شد.

در پی اجرای طرح دولت برای مبارزه با گران فروشی در 1354 ش ، ثابت به اتهام گران فروشی تحت تعقیب قرار گرفت و او ناگزیر در 1355 ش به پاریس و سپس به امریکا رفت و بخش عمدة سرمایه اش را به خارج از کشور منتقل کرد و دیگر به کشور بازنگشت . وی در 1369 ش در لوس آنجلس درگذشت (دلدم ، 1377 ش ، ج 3، ص 1314؛
الموتی ، 1369ـ1373 ش ، ج 11، ص 36؛
گراهام ، ص 117).

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران (22 بهمن 1357)، بیشتر اموال ثابت پاسال مصادره شد. در 25 تیر 1358 شورای انقلاب ، برای حفظ صنایع کشور، اموال مصادره شده را مشمول قانون حفاظت و توسعة صنایع ایران کرد و در پی آن ، کارخانه ها ملی شدند. بخشی از اموال حبیب اللّه ثابت بعدها به بنیاد مستضعفان سپرده شد (الموتی ، 1369ـ1373 ش ، ج 16، ص 134؛
ایران . قوانین و احکام ، ص 275ـ276)، اگرچه خانوادة وی در دورة پهلوی بیشتر مؤسسات خود را نزد بانکها گرو گذاشته و چند برابر ارزش واقعی آنها وام گرفته و به صورت ارز از کشور خارج کرده بودند (دلدم ، 1377ش ، ج 3، ص 1333). فرزندان ثابت هم اکنون فعالیتهای تجاری او را ادامه می دهند.


منابع :
(1) از ظهور تا سقوط : مجموعة اسناد لانة جاسوسی آمریکا ، ج 1، تهران : مرکز نشر اسناد لانة جاسوسی آمریکا، 1366 ش ؛
(2) اسناد انقلاب اسلامی ، ج 2، ج 5، تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، 1374 ش ؛
(3) بهرام افراسیابی ، تاریخ جامع بهائیت ( نوماسونی )، تهران 1368 ش ؛
(4) مصطفی الموتی ، ایران در عصر پهلوی ، لندن 1369ـ 1373 ش ؛
(5) همو، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال 1357: روز شمار زندگی نخست وزیران ایران ، ج 2: از علی سهیلی تا دکتر علی امینی ، لندن 1374 ش ؛
(6) انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک ، کتاب 8 : مرداد ماه سال 1357 ( 1/5/57 تا 23/5/57 )، تهران : وزارت اطلاعات ، مرکز بررسی اسناد تاریخی ، 1380 ش ؛
(7) ایران . قوانین و احکام ، مجموعة کامل قوانین و مقررات و آراء و نظرات مشورتی راجع به سلب و تحدید مالکیت به نفع دولت ، زیر نظر محسن نجفی خواه ، تهران : سازمان جمع آوری و فروش اموال تملیکی ، 1381 ش ؛
(8) ایران . وزارت امور خارجه ، نشریة اخبار و اسناد (مهر ـ اسفند1353)؛
(9) حبیب اللّه ثابت پاسال ، «از دوچرخه سازی تا تأسیس اولین فرستنده تلویزیون ملی »، سالنامة دنیا ، سال 17 (1340 ش )؛
(10) اندرو دانکن ، غارت ایران ، یورش به سوی پول ، ترجمة فضل اللّه نیک آئین ، تهران 1358 ش ؛
(11) اسکندر دلدم ، خاطرات من و فرح پهلوی ، تهران 1377ش ؛
(12) همو، زندگی و خاطرات امیرعباس هویدا ، تهران 1372 ش ؛
اسماعیل رائین ، انشعاب در بهائیت پس از مرگ شوقی ربانی ، تهران

(13) ( 1357 ش ) ؛
(14) شاپور رواسانی ، دولت و حکومت در ایران در دوره تسلط استعماری سرمایه داری ، تهران : نشر شمع ، ( بی تا. ) ؛
(15) فخر روحانی ، اهرمها ، تهران 1370 ش ؛
(16) سعید زاهد زاهدنی ، بهائیت در ایران ، تهران 1380 ش ؛
(17) محمدعلی سفری ، قلم و سیاست ، ج 2: از کودتای 28 مرداد تا ترور منصور ، تهران 1373 ش ؛
(18) ابراهیم صفائی ، نخست وزیران ، ج 1، تهران 1351 ش ؛
(19) قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک ، ج 1: زمینه ها ، تهران : وزارت اطلاعات ، مرکز بررسی اسناد تاریخی ، 1378 ش ؛
(20) رابرت گراهام ، ایران : سراب قدرت ، ترجمة فیروزه فیروزنیا، تهران 1358 ش ؛
(21) مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، فراماسونرها و روتارین ها و لاینزهای ایران ، تهران 1377 ش ؛
(22) معماران تباهی : سیمای کارگزاران کلوپهای «روتاری » در ایران ، به کوشش دفتر پژوهشهای مؤسسة کیهان ، ج 3، تهران : کیهان ، 1377 ش ؛
(23) جواد منصوری ، تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد ، تهران 1377ـ 1378 ش ؛
(24) محمدباقر نجفی ، بهائیان ، تهران 1357 ش ؛
(25) ناصر نجمی ، دولتهای ایران از کودتای سوم اسفند 1299 تا آذر 1358: از سید ضیاء تا بازرگان ، ( تهران ) 1370 ش .

/ حسن شمسینی غیاثوند /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4215
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست