تیزنیت ، شهری در جنوب غربی مراکش . میان َ43 ْ29 عرض شمالی و َ44 ْ9 طول غربی ، در ارتفاع 224 متری از سطح دریا، در تشل حیت ، در ناحیة بربرزبان واقع است . امروزه این شهر بر کنارة بزرگراهی قرار دارد که از کنار اَگادیر/ اغادیر می گذرد و تقریباً به موازات ساحل به طرف صحرای غربی ادامه می یابد. واقع شدن این شهر در دشت سوس ( رجوع کنید بهسوس الاقصی * )، میان اقیانوس اطلس (پانزده کیلومتری غرب آن )، جبال اطلس بزرگ (نود کیلومتری شمال آن ) و ماورای اطلس در جنوب و شرق ، به آن موقعیت چهارراهی داده است .
از تیزنیت پیش از قرن دوازدهم / نوزدهم ، اطلاعی در دست نیست مگر از طریق افسانه ای که بنیان شهر را به زنی بدکاره ــ که بعدها از مقدّسان شد ــ مرتبط می سازد. بر طبق روایات شفاهی ، سگ وی نخستین چشمة تیزنیت ، «لِعین اقدم » («چشمة باستانی »)، را یافت . تیزنیت به دست شریف هاشم علی (مقتول 1240/ 1825) محاصره گردید و به علت مخالفت دائم با سلطة تازَرْوالت * در 1300/1883 دارای استحکامات شد. لشکرکشی سلطان مولای حسن اول در 1303/ 1886 موقعیت «مخزن » ( عنوان حکومت مراکش ) را در این منطقه مستحکم ساخت . در این وقت ، شهر تعداد زیادی از یهودیها را از مکانی معروف به بلادالسیبا به خود جلب کرد. بنا به گفتة ارکمان (ص 56) در 1299/1882 احتمالاً این شهر در حدود هزارتن سکنه داشته است . در 1314 ش /1936 جمعیت این منطقه به 662 ، 4 تن رسیده بود که شامل 357 یهودی و 132 اروپایی بود.
در اوایل قرن چهاردهم / آغاز قرن بیستم ، شیخ ماءالعینین القلقمی * از صحرا گریخت و در 1327/1909 در تیزنیت پناه گرفت . پسر او، احمد الهیبَه * ، موفق شد که قبایل اطراف را برای جهاد با نیروهای دست نشاندة فرانسوی بسیج کند. الهیبه وقتی در 1330/1912 ادعای سلطانی کرد، تیزنیت را پایتخت خود
قرار داد تا اینکه در حوالی ( شهر ) مَرّاکُش شکست خورد. تیزنیت از این زمان به بعد تا هنگام سقوط استعمار اسپانیا، در صحرای غربی در 1353 ش / 1975، شهر کوچکی باقی ماند که اِفْنی * ، مستملکة اسپانیا، از طریق آن اداره می شد. در 1360 ش /1982 این منطقه 000 ، 23 تن سکنه داشت و به عنوان منطقة اصلی و مرکزی سوس بر اهمیت آن افزوده می شد.
منابع : (1) محمد مختار سوسی ، إلغ قدیماً و حدیثاً ، رباط 1966؛ (2) معلمة المغرب ، ج 8 ، سلا 1996، ذیل «تیزنیت »؛
(3) J. Erckmann, Le Maroc moderne , Paris 1885, 56-57; (4) Gt. Brit. Naval Intelligence Division. Admiralty Handbooks, Morocco , London 1941-1942, index; (5) J. Guibert, L'histoire d'une ville: Tiznit , mإmoire, dipl. de l'Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Paris 1978-1979; (6) L. Justinard, Un grand chef berbةre: le ca «d Goundafi , Casablanca 1951; idem, "Notes sur l'histoire du Sous au XIX e siةcle", Hespإris , V (1925), VI (1926).