تهرانی ، حسنعلی ، فقیه و عالم قرن چهاردهم . وی در تهران به دنیا آمد (امین ، ج 5، ص 214). از تاریخ تولدش اطلاعی در دست نیست . او پس از آشنایی با مقدمات و سطوح ، همراه استادش آخوندملاعلی دماوندی ، و همدرسش سیدعزیزاللّه تهرانی به نجف (آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 4، ص 379) و پس از چند سال به سامرا رفت و از شاگردان خاص میرزامحمدحسن مجددشیرازی (میرزای شیرازی ) شد. تهرانی پس از نیل به درجة اجتهاد در زمان حیات میرزا، در حوزه به تدریس سطوح عالی پرداخت . همچنین تصدی امور مدرسة میرزای شیرازی را در سامرا، در زمان حیات وی ، به عهده داشت (آقابزرگ طهرانی ، 1404، ج 1، قسم 1، ص 454ـ 455؛ همو، 1362 ش ، ص 131).

تهرانی در 1314 از عتبات به تهران بازگشت اما ناسازگاری او با ارکان حکومت قاجار موجب شد که به مشهد برود (گلپایگانی ، ص 330). وی در مشهد به تدریس فقه و اصول پرداخت . در بحثهای او بسیاری از فضلا و مدرّسان حوزة مشهد حاضر می شدند (آقابزرگ طهرانی ، 1404، ج 1، قسم 1، ص 455). برخی از شاگردان وی این اشخاص بودند: سیدحسین موسوی معروف به ادیب بجنوردی ، ملامحمدعلی فاضل خراسانی ، میرزا علی اکبر نوغانی و سیدمحمدباقر رضوی (مدرس رضوی ؛ 1270ـ1342) صاحب شجرة طیبّه که از وی اجازة روایت داشته است (مدرس ، ص 249، 302، 308؛ فاضل خراسانی ، مقدمة آشتیانی ، ص 67؛ امین ، ج 9، ص 185).

تهرانی از مقبولیت عامه برخوردار بود و در کنار درس و بحث ، امام جماعت مسجد گوهرشاد بود (آقابزرگ طهرانی ، همانجا). وی در 4 رمضان 1325 در مشهد درگذشت (همانجا) و در صُفة قوام شیرازی به خاک سپرده شد (مؤتمن ، ص 426).

تهرانی ، منتخبی از رسالة عملیة فارسی وحید بهبهانی معروف به مَتاجِر را که مطابق با فتاوی میرزای شیرازی شده بود، به عربی ترجمه کرد (آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 19، ص 59). همچنین تقریرات درس میرزای شیرازی را از اول «بیع » تا آخر «خیارات » تحریر نمود (همان ، ج 4، ص 376). احتمالاً رسالة فی الکبائر ، که در بارة گناهان کبیره است ، از آثار اوست (فاضل ، ج 2، ص 895).

---

منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) همو، طبقات اعلام الشیعة ، جزء 1: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر ، مشهد 1404؛
(3) همو، میرزای شیرازی : ترجمة هدیة الرازی الی الامام المجدد الشیرازی ، تهران 1362 ش ؛
(4) امین ؛
(5) محمود فاضل ، فهرست نسخه های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد ، مشهد 1363ـ 1367 ش ؛
(6) محمدعلی فاضل خراسانی ، «شرح دعاء العرفة »، نشریة دانشکدة الهیات و معارف اسلامی مشهد ، ش 26ـ27 (بهار و تابستان 1357)؛
(7) محمد گلپایگانی ، علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی ، قم 1364 ش ؛
(8) عبدالرحمان بن نصراللّه مدرس ، تاریخ علماء خراسان ، چاپ محمدباقر ساعدی خراسانی ، مشهد 1341ش ؛
(9) علی مؤتمن ، راهنما، یا، تاریخ و توصیف دربار ولایتمدار رضوی ( ع )، تهران 1348 ش .

/ غلامرضا جلالی /