تهرانی ، ابوالقاسم ، فقیه و اصولی شیعی در قرن سیزدهم . نیای وی ، میرزا هادی ، تاجر بود که از شهر نورِ مازندران به تهران مهاجرت کرد. پدر تهرانی ، میرزامحمدعلی نیز تاجر و شیفتة دانش بود. تهرانی در 1236 در تهران به دنیا آمد و تحصیلات مقدماتی را در همانجا گذراند ( نامة دانشوران ناصری ، ج 2، ص 364). در 1246 همراه عمویش به اصفهان رفت و سه سال به فراگیری مقدمات علوم پرداخت و سپس به تهران بازگشت . در 1251 به عتبات رفت و پس از حدود دو سال اقامت در آنجا، به تهران بازگشت و در مدرسة مروی ساکن شد و علوم عقلی و نقلی را نزد ملاعبداللّه زنوزی و شیخ جعفر کرمانشاهی فرا گرفت (آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 4، ص 369؛ نامة دانشوران ناصری ، همانجا). بار دیگر برای تکمیل تحصیلات خود به کربلا رفت و چند سال نزد سیدابراهیم قزوینی ، مؤلف ضوابط الاصول ، درس خواند (آقابزرگ طهرانی ، 1404، جزء2، قسم 1، ص 59؛ نامة دانشوران ناصری ، همانجا)، اما به سبب بروز آشوب در کربلا به اصفهان رفت . پس از آرام شدنِ اوضاع عراق ، به نجف رفت و در جلسات درس شیخ مرتضی انصاری شرکت کرد و مقرِّرِ بحث او شد، تا جایی که شیخ بارها به درجات علم و فضل و اجتهاد وی تصریح نمود (آقابزرگ طهرانی ، 1404، جزء2، قسم 1، ص 59 ـ60). وی در 1277 به تهران بازگشت و مرجع امور دینی و علمی شد، چنانکه همه روزه علما و فقها در مجلس درس او در مدرسة مروی حاضر می شدند، از جمله : فرزندش میرزاابوالفضل تهرانی * ، سیدحسین صدرالحُفّاظ قمی ، شیخ فضل اللّه نوری ، شیخ عبدالنبی نوری ، شیخ حسنعلی تهرانی و شیخ محمدصادق تهرانی بُلُّور (شریف رازی ، ص 221). وی در اواخر عمر نابینا شد ( نامة دانشوران ناصری ، ج 2، ص 365) و در 1292 در 56 سالگی درگذشت . او را در مقبرة شیخ ابوالفتوح رازی در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپردند (آقابزرگ طهرانی ، 1404، جزء2، قسم 1، ص 60).

آثار تهرانی عبارت است از: التقریرات که معروفترین کتاب اوست . این کتاب بر گرفته از درس اصول شیخ مرتضی انصاری و در بارة مباحث الفاظ است و بخشی از آن با عنوان مطارح الانظار چاپ شده است (مدرس تبریزی ، ج 5، ص 71؛ آقابزرگ طهرانی ، 1403، همانجا)؛ رساله های اصولی در موضوعاتِ «حجیت قطع »، «حجیت ظن »، «برائت »، «استصحاب » و «تعادل و تراجیح »؛ رساله های فقهی در موضوعات طهارت ، صلاة ، صلاة المسافر، زکات ، غصب ، وقف ، لُقَطَه ، رهن ، احیاء موات ، اجاره و قضا و شهادات که هیچیک از آنها به چاپ نرسیده است (آقابزرگ طهرانی ، 1404، همانجا)؛ رساله ای در ارث (نسخة خطی کتابخانة مدرسة عالی شهید مطهری ، ش 2426)؛ و تقریرات درس اصول شیخ جعفر کرمانشاهی (نسخه خطی کتابخانة شمارة 1 مجلس شورای اسلامی ، ش 5537).

---

منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) همو، طبقات اعلام الشیعه ، جزء2: الکرام البررة ، مشهد 1404؛
(3) محمدشریف رازی ، اختران فروزان ری و طهران ، یا، تذکرة المقابر فی احوال المفاخر ، قم : مکتبة الزهراء، ( بی تا. ) ؛
(4) مدرس تبریزی ؛
(5) نامة دانشوران ناصری ، قم : دارالفکر، ?( 1338ش ) .

/ ناصرالدین انصاری قمی /