responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4107

 

تَهانیسَری ، نظام الدین بن عبدالشکوربلخی ، صوفی ، عالم و فقیه حنفی شبه قاره و از مشایخ سلسلة چشتیة صابریه در سدة یازدهم . نسبت وی به خلیفة دوم ، عمر، می رسد (غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 463). از تاریخ و محل ولادتش اطلاعی در دست نیست . وی برادرزاده ، داماد و خلیفة شیخ جلال الدین تهانیسری * بود (همانجا؛ رحمان علی ، ص 241). برخی گفته اند که او به رغم امّی بودن ، جامع علوم ظاهری و باطنی بوده و از علوم غریبه بهرة وافر داشته است (همانجاها). تهانیسری در سلسلة چشتیه مشربی خاص داشت ؛ به این معنی که در سخن تابع هیچکس نبود و آنچه بر او آشکار می شد، در کتابها و رساله هایش می آورد، ازینرو او را به گفتن سخنان کفرآمیز متهم می کردند (غلام سرور لاهوری ، همانجا؛ منزوی ، 1362ـ1370 ش ، ج 3، ص 1586).

پس از خروج خسرو جهانگیر بر پدر خود، نورالدین جهانگیر (حک : 1014ـ1017)، و ملاقاتش با تهانیسری در تهانیسرِ * هند، دشمنان در بارة این ملاقات مطالب دروغین گفتند، در نتیجه شاه از تهانیسری رنجید و او را از هند اخراج کرد. به گفتة غلام سرور لاهوری (ج 1، ص 463ـ464)، وی ناگزیر به حج رفت اما حسنی (ج 1، ص 431) سفر حج او را به دلیل اخراجش از هند ندانسته است . تهانیسری پس از چند سال به هند بازگشت و در تهانیسر به تدریس پرداخت اما بار دیگر از هند اخراج شد و به بلخ رفت . والی بلخ ، امام قلی خان ازبک ، از مریدان وی شد (رحمان علی ؛ حسنی ، همانجاها؛ غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 464).

تهانیسری در 1024، و به گزارشی در 1036، در بلخ درگذشت . مزار او در بلخ واقع است (رحمان علی ؛ حسنی ، همانجاها؛ غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 465).

تهانیسری مریدان و خلفای بسیار داشت ، از جمله ابوسعید گُنگوهی (متوفی 1058)، عبدالکریم لاهوری (متوفی 1045) و جان اللّه لاهوری (متوفی 1039؛ غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 465ـ466؛ خیرآبادی ، ص 474).

از تهانیسری آثاری به جا مانده که همگی به فارسی است : بحرالتصوف ، در شرح سوانح العشاق احمد غزالی (منزوی ، 1362ـ 1370 ش ، ج 3، ص 1314)؛ تجلیات ، در شرح لمعات عراقی (رحمان علی ، ص 241؛ منزوی ، 1362ـ1370ش ، ج 1، ص 53)؛ رسالة حقیقت یا رسالة حقیه ، در بیان هفت مرتبه از مقام توحید (منزوی ، 1362ـ1370 ش ، ج 3، ص 1417؛ همو، 1357ـ1361ش ، ج 2، ص 600)؛ ریاض القدس (یا تفسیر سورة فاتحه یا تفسیر نظامی )، در تفسیر جزءهایی از قرآن کریم (منزوی ، 1362ـ1370 ش ، ج 1، ص 53؛ همو، 1357ـ 1361 ش ، ج 1، ص 31)؛ رسالة بلخیه ، در جواب اعتراضات علمای بلخ به سماع صوفیان و مباح دانستن سماع (غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 463)؛ کتابی در بارة مظاهر و مراتب ظهور، با نثری آمیخته به نظم ، در بارة عالم و مراتب پنج گانة ظهور: مرتبة محمدی ، مرتبة صفات اللّه ، مرتبة ملکوت و ارواح ، مرتبة مثال و مرتبة حس و شهادت (منزوی ، 1362ـ1370 ش ، ج 3، ص 1936). همچنین اثری به نام رؤیت خدا ، در بارة تجلی باری بر کوه طور، به وی منسوب است (منزوی ، 1362ـ1370 ش ، ج 3، ص 1537).


منابع :
(1) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج 5، حیدرآباد دکن 1396/1976؛
(2) احمدعلی خیرآبادی ، قصر عارفان ، چاپ محمدباقر، لاهور 1965؛
(3) رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، لکهنو 1914؛
(4) غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیاء ، کانپور 1332/1914؛
(5) احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان ، اسلام آباد 1362ـ1370ش ؛
(6) همو، فهرست نسخه های خطی کتابخانة گنج بخش ، اسلام آباد 1357ـ1361ش .

/ انسیه برخواه /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4107
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست