تَهانیسَری ، شیخ احمد ، ادیب ، شاعر، فقیه و صوفی شبه قارة هند در قرن هشتم و نهم . از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست . در دهلی به دنیا آمد (حسنی ، ج 3، ص 6)، نزد عبدالمقتدربن رکن الدین شُرَیحی کِنْدی (متوفی 791) کسب علم کرد (همانجا). مرید شیخ نصیرالدین محمود اَوِدهی ، مشهور به چراغ دهلی * ، بود و از او اخذ طریقت کرد (همانجا؛ رحمان علی ، ص 18). وی و خانواده اش در حملة تیمور گورکانی به اسارت در آمدند، اما بعدها رها شدند. برخی منابع گزارش داده اند که تهانیسری به مصاحبت تیمور در آمد ( رجوع کنید به غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 379؛
عبدالحق دهلوی ، ص 142). به گزارش عبدالحیّ حسنی (همانجا)، تیمور خواست که تهانیسری تا سمرقند او را همراهی کند، اما وی نپذیرفت . گفته شده است که میان تهانیسری و شیخ الاسلام ، نبیرة برهان الدین بخاریِ مَرغینانی * ، برای تعیین تقدم و تأخر در نشستن در مجلس تیمور، مناظره ای صورت گرفت و تیمور به حسب نسبت میان شیخ الاسلام و جدّش ــ که مؤلف الهدایة بود ــ از شیخ الاسلام جانبداری کرد. تهانیسری در پاسخ شاه به خطاهای مرغینانی در الهدایة اشاره کرد، اما تیمور مانع بیان آنها شد (غلام سرور لاهوری ؛
عبدالحق دهلوی ، همانجاها). بعد از بازگشت تیمور، تهانیسری با خانواده اش از دهلی به کالپی رفت و در آنجا اقامت کرد (رحمان علی ، همانجا؛
حسنی ، ج 3، ص 6ـ7) و در 820 در همانجا وفات یافت . او را در قلعة کالپی دفن کردند. مقبره اش زیارتگاه ارادتمندان وی است (غلام سرور لاهوری ؛
عبدالحق دهلوی ، همانجاها).

از جمله آثار تهانیسری ، قصیدة دالیـّه در مدح و نعت نبی اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم است (عبدالحق دهلوی ، ص 143؛
رحمان علی ، همانجا؛
حسنی ، ج 3، ص 7ـ10). اغلب منابع ، تهانیسری را جزو شاعران و ادیبان هند دانسته اند و مهارت وی را در فقه و اصول و ادبیات عرب ستوده اند ( رجوع کنید به حسنی ، ج 3، ص 6؛
اردو دائرة معارف اسلامیّه ، ذیل مادّه ؛
صدیق حسن خان ، ج 1، ص 345).

---

منابع :
(1) اردو دائرة معارف اسلامیّه ، لاهور 1384ـ1410/ 1964ـ 1989، ذیل «تهانیسری » (از محمدهدایت حسین )؛
(2) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج 3، حیدرآباد دکن 1408/ 1988؛
(3) رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، لکهنو 1914؛
(4) محمدصدیق بن حسن صدیق حسن خان ، ابجدالعلوم ، ج 1، دمشق 1978؛
(5) عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی ، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار ، چاپ محمد عبدالاحد صاحب ، چاپ سنگی دهلی 1309؛
(6) غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیا ، ج 1، کانپور ( 1332/1914 ) .

/ حسن سیّدعرب /