تِهامی ، علی بن محمد ، مکنّا به ابوالحسن ، شاعر عرب در قرن پنجم . از تاریخ دقیق تولد تهامی اطلاعی در دست نیست . محل تولد و نشو و نمای وی یمن بوده ، گرچه به تِهامه * ، یکی از نامهای مکه یا کوهها و شهرهای بین حجاز و اطراف یمن ، منسوب است . او به شهرهای بسیاری سفر کرد و سرانجام در سفرش به رَمْلَة فلسطین ، خطیب آنجا شد و در همین شهر تشکیل خانواده داد (باخرزی ، ج 1، ص 136؛ صفدی ، ج 22، ص 116؛ یاقوت حموی ، ج 1، ص 902؛ امین ، ج 2، ص 214).

حرّعاملی (ج 1، ص 127) تهامی را شاعر شیعی معرفی کرده است . ذهبی (ج 17، ص 382) او را معتزلی دانسته ، اما تأکید کرده که مردم او را عَلَوی می دانند و امین (ج 2، ص 213) گفته است که اگر او شیعه بود، قطعاً ابن خلّکان از ذکر آن غفلت نمی کرد.

تهامی در 416، در زمان استیلای فاطمیان بر مصر، مخفیانه به آنجا رفت . وی حامل نامه هایی از جانب حَسان بن مُفَرَّج (حک : 404ـ 420)، امیر رمله ، برای بنی قُرّه بود، اما به سبب خیانت بعضی دوستانش ، رجال حکومتی مصر مطّلع شدند و او را در بیست وششم ربیع الآخر همان سال در زندان خزانة البنود قاهره حبس کردند و در نهم جمادی الاولی مخفیانه در زندان به قتل رساندند (باخرزی ، همانجا؛ ابن خلّکان ، ج 3، ص 381؛ صفدی ، همانجا؛ یافعی ، ج 3، ص 23؛ زرکلی ، ج 4، ص 327).

تهامی مردی متقی و پرهیزگار بود تا بدانجا که در استنساخ اشعار بُحْتُری چون به ابیاتی می رسید که وی به هجو کسی پرداخته بود، از نوشتن آن امتناع می کرد و می گفت که با خط خود بدی مردم را نمی نویسم (صفدی ، همانجا).

تازگی تعابیر، روانی بیان و شمول مطالب از ویژگیهای شعر اوست (باخرزی ، ج 1، ص 135؛ ابن خلّکان ، ج 3، ص 378ـ 379؛ ذهبی ، همانجا). دیوان کوچک او در 1893 در اسکندریه به چاپ رسید (حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 771). بیشتر اشعار او در مدح امیران و اعیان شهرهایی بود که به آنها وارد می شد. از جمله ممدوحان او صاحب بن عبّاد (متوفی 385) و قاضی محمدبن سلامة قُضاعی (متوفی 454) بوده اند. وی قصایدی نیز در مدح اهل بیت دارد (افندی اصفهانی ، ج 4، ص 196). شعر وی وسیلة ارتزاقش بود (ذهبی ؛ صفدی ، همانجاها؛ امین ، ج 2، ص 214). مدحیات وی گویای جایگاه تاریخی و سیاسی سرزمین شام در زمان نفوذ دولت فاطمی در مصر و دولت سلجوقی در عراق و نیز تسلط امپراتوری روم شرقی بر آسیای صغیر است (برای اطلاع بیشتررجوع کنید به امین ، ج 2، ص 214ـ 218).

ابن خلّکان (ج 3، ص 381) به کتابی تاریخی از تهامی اشاره کرده که خود یک مجلد آن را دیده بوده است .

---

منابع :
(1) ابن خلّکان ؛
(2) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمدحسینی ، قم 1401ـ ؛
(3) حسن امین ، مستدرکات اعیان الشیعة ، بیروت 1408ـ1416/ 1987ـ1996؛
(4) علی بن حسن باخرزی ، دمیة القصر و عُصرة أهل الْعَصر ، چاپ محمد تونجی ، ج 1، دمشق ?( 1391/1971 ) ؛
(5) حاجی خلیفه ؛
(6) محمدبن حسن حرّ عاملی ، امل الآمل ، چاپ احمد حسینی ، قسم 1، بغداد ?( 1385 ) ؛
(7) ذهبی ؛
(8) زرکلی ؛
(9) صفدی ؛
(10) عبداللّه بن اسعد یافعی ، مرآة الجنان و عبرة الیقضان ، بیروت 1417/1997؛
(11) یاقوت حموی .

/ داود الهامی /