responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 407

 

باهِلی ، عبدالرحمن بن ربیعه ، از قبیلة باهله ، فرمانده مسلمان ملقب به ذوالنور (یا ذوالنّون که با توجّه به گفتة ابن اثیر در ج 3، ص 132 درست تر به نظر می آید). طبق نوشتة ابن عبدالبَرّ (ج 2، ص 832) زمان پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه وآله و سلّم را درک کرده ولی روایتی از آن حضرت نقل نکرده است . خلیفة دوم او را به همراهی سعدبن ابی وقاص برای کارهای قضایی و تقسیم اموال فیی ء، با سپاهیان روانة قادسیّه کرد و در 22 به عنوان فرمانده مقدمة الجیش سُراقَة بن عمرو به باب الابواب * (دربند) اعزام کرد (طبری ، سلسلة اول ، ص 2663). پس از رسیدن عبدالرحمن به محل ماموریت ، شَهربَراز حاکم وقت ایرانی باب الابواب ، در نامه ای ، از او امان خواست و چون نزد وی آمد، پیشنهاد کرد تا در قبال بسیج نیرو به سود مسلمانان ، از پرداخت جزیه معاف شود. قبول این پیشنهاد از سوی عبدالرحمن و تصویب آن از طرف فرماندة کل سپاهیان اسلام در قفقاز یعنی سراقة بن عمرو (همان ، سلسلة اول ، ص 2663ـ2664) گام مهمی بود که در راه گسترش تسلط مسلمانان در آن دیار برداشته شد؛ زیرا بلافاصله ساکنان ارمنستان و مردم ارمنی نژاد آن نواحی هم ، خواستار چنین امتیازی شدند که پس از کسب اجازه از خلیفه ، امان نامة مشترکی که مرضی بن مقرن آن را نوشت و عبدالرحمن بن ربیعه و برادرش سلمان و بکیربن عبداللّه بر آن گواهی دادند به آنان و شهربراز داده شد(همان ، سلسلة اول ، ص 2665). در پی اعطای این امان نامه ، سُراقه چند تن از فرماندهان خود رابه موقان ، تفلیس ، جبال اللاّن و دیگر نواحی پیرامون ارمنستان روانه کرد و درصدد گسترش حوزة نفوذ مسلمانان برآمد. به گفتة طبری گزارش این همه پیروزی برای خلیفه ، غیرمترقبه بود زیرا گمان نمی برد به این سادگی دامنة نفوذ مسلمانان در آن مناطق ، این چنین گسترش یابد. از این گذشته ، سبب بزرگی این پیروزی آن بود که ایرانیان منتظر نتیجة جنگ بودند و رفتار مسلمانان در آن منطقه را می سنجیدند تا از جنگ دست بکشند یا آن را ادامه دهند. (سلسلة اول ، ص 2666).

بعد از استقرار کامل مسلمانان ، و به تعبیر طبری آشناشدن با عدالت اسلامی (استحلوا عدل الاسلام ) مرگ سراقه فرا رسید ولی قبل از مرگ ، عبدالرحمن بن ربیعه را به جانشینی خود تعیین کرد. خلیفه عمر به محض اطلاع از مرگ سراقه و جانشینی عبدالرحمن ، فرماندهی وی را، گویا به علت تأثیر او در پیروزی باب الابواب ، تنفیذ و وی را مأمور جنگ با ترکان (خَزَرها) کرد (سلسلة اول ، ص 2667). عبدالرحمن ، بلافاصله ، همراه سپاه خود، عازم فتح بَلَنجِر، مرکز خزرها شد. شهربراز چون از قصد او آگاه شد، درگیری با خزرها را دور از حزم و احتیاط دانست و به عبدالرحمن گفت ما به همین راضی هستیم که آنها ما را در باب الابواب آسوده بگذارند. امّا عبدالرحمن پاسخ داد که جز به گشودن و تصرّف سرزمین آنها بسنده نمی کند و افزود که یاران او چنان اند که اگر خلیفه اجازه پیشروی دهد آنان را تا پای سدّ ( یأجوج و مأجوج ) برساند و آنجا را به تصرّف درآورد. او این ادّعا را با توجّه به روحیه مسلمانان صدر اسلام ، که هنوز همان نیّت خالصانه را داشتند، مطرح کرد و حتّی گفت که اگر از این خصوصیّات دور شوند، این قدرت را نیز از دست می دهند (همان ، سلسلة اول ، ص 2667).

عبدالرحمن چندبار برای فتح بلنجر حمله کرد ویکبار سپاهیان او تا بیضا ـ که ابن اثیر (ج 5، ص 215) آنجا را اقامتگاه خاقان معرفی کرده است ـ در دویست فرسنگی بلنجر پیش رفتند. در تمام این حمله ها تلفاتی بر سپاه او وارد نیامد و به تعبیر طبری هیچ زنی بیوه و هیچ کودکی یتیم نشد (سلسلة اول ، ص 2667، 2891). بعد از خلیفه عمر، در زمان عثمان نیز این حمله ها ادامه یافت تا در 32، خزرها که تا آن زمان جرأت مقابله با سپاه اسلام را نداشتند، تصمیم به مقابله گرفتند و با یکدیگر همداستان شدند. ازسوی دیگر عثمان به عبدالرحمن نامه ای نوشت و از او خواست که جنگ ده ساله را پایان دهد، زیرا روحیة سلحشوری سپاه ، که از مردم کوفه بودند، ضعیف شده بود، امّا او، که فقط به فتح بلنجر می اندیشید، این توصیه را نپذیرفت و جنگ را ادامه داد. در همین حمله بود که وی کشته شد و مسلمانان شکست خوردند؛ گروهی راهی باب الابواب شدند و گروهی به گیلان و گرگان رفتند؛ با اینهمه ، خزرها که به برخورداری عبدالرحمن از امداد غیبی اعتقاد پیدا کرده بودند، جسد او را در محفظه ای نگاه داشتند و به آن در طلب باران (استسقاء) و رویارویی با دشمنان تبرک می جستند (طبری ، سلسلة اول ، ص 2669، 2890). بنا به گزارش طبری (سلسلة اول ، ص 2669ـ2671) رفتار عبدالرحمن در باب الابواب احترام و تقدیر حاکم شهر را برانگیخته بود.


منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1399ـ1402/1979ـ1982؛
(2) ابن عبدالبرَّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب ، چاپ علی محمد بجاوی ، بیروت 1412/1992؛
(3) محمدبن جریرطبری ، تاریخ الرسل والملوک ، چاپ دخویه ، لیدن 1879ـ1896، چاپ افست تهران 1965.

/ ابوالقاسم اجتهادی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 407
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست