responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4066

 

تَوَلاّ ، میرزا تُولَه گان ، شاعر و نویسندة مقالات سیاسی و از بنیانگذارانِ مجلة طنزآمیز مُوشْتُوم چاپ تاشکند. در 1300/1883 در شهرک کُوکْچة تاشکند، در خانواده ای روشنفکر به دنیا آمد. پدرش خواجَم یار نام داشت . تولاّ از معلم سرخانه دروس ابتدایی را فراگرفت و سپس در مدرسة بیگلربیگی تحصیل کرد. این مدرسة مشهور، شاگردان نامداری پرورده است ؛ از جمله مراد خواجه ، مترجم گلستان به ترکی ( د. ازبکستان شوروی ، ج 10، ص 498). در این مدرسه انجمنی ادبی فعالیت داشت که شاعران نازک طبع و مترجمان مشهورِ شعر فارسی ، ملا قوشاق مسکین (متوفی 1316 ش /1937) و هیبت اللّه خواجه خِصلَت (متوفی 1344 ش /1945) و سراج الدین صدقی (متوفی 1333 ش /1934)، از گردانندگانش بودند.

تولاّ به زبانهای ازبکی و فارسیِ تاجیکی و عربی تسلط داشت (همانجا). از 1323/1905 با نشریه های صدای ترکستان ، صدای فرغانه ، ترقی ، روزنامة ولایتی ترکستان همکاری کرد و اشعار و مقالات خود را در آنها به چاپ رساند (قیوموف ، ج 3، ص 604؛ > جدیدیه < ، ص 808). اصلاحاتِ مکتب و مدرسه ، ترویج معارف دینی ، انتقاد از خرافات و عقب ماندگی ، مشکلات اقتصادی عامة مردم از موضوعات اصلی سروده ها و نوشته های وی است . در کتابهای شعر وی ، رونق الاسلام (1332/ 1914) و سبزه زار (1333/1915)، به ارزشهای زندگی ساز اسلام و نکوهش خرافات و ستم قومی و استعمار پرداخته شده است . این شعرها بویژه در میان جوانان تأثیرگذار بود ( د. ازبکستان ، ص 525).

اگر چه تولاّ همانند دیگر روشنفکران زمان خود، به نتایج انقلاب اکتبر 1917 خوشبین بود، اما بسیاری از آزادی خواهان ، به اتهام «دشمنی با خلق » گرفتار آمدند و کشته شدند و تولاّ هم به سیبری تبعید و در 1318 ش /1939 اعدام شد ( د. ازبکستان شوروی ، همانجا).

تولاّ از شخصیتهای برجستة نهضت جدیدها * ی تاشکند بود (قیوموف ، ج 3، ص 604؛ > جدیدیه < ، ص 191). سروده های او سیاسی و اجتماعی است (قیوموف ، ج 3، ص 604ـ 606). در روزگاری که شاعرانی مانند حمزه ، معانی نو و تند و اجتماعی را بیشتر در قالب جدید، یعنی بدون رعایت وزن و قافیه ، می سرودند، تولاّ همانند صدیقی عَجْزی ، محتوای جدید را در قالب عروض سنّتی می ریخت ( > جدیدیه < ، ص 114).

از مهمترین آثار تولاّ رونق الاسلام است که پس از استقلال (1370 ش /1991) تجدید چاپ شد.


منابع :


(1) Jadidchilik: isla ¦ha ¦t, yangilanish, mustaqillik va taraqqiya ¦t uchuh kurash , Tashkent 1999;
(2) Pula ¦tja ¦n Da ¦mulla Qayumov, Tazkira-ye Qayum ¦â, vol. 3, Tashkent [n. d.];
Uzbek

(3) Sa ¦vet ensiklopediya ¦sl , Tashkent 1971-1980;
(4) Uzbakistan Respublikasi ensiklopediya ¦, Tashkent: Qamuslar Bash Tahririyati, 1997.

/ حمید جان حامدی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4066
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست