responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4052

 

توفیق کشمیری ، مولوی محمد لاله جوی ، شاعر فارسی زبان قرن دوازدهم . در 1108 در سِرینَگرِ کشمیر به دنیا آمد (تیکو، ص 121). پس از فراگرفتن علوم مقدماتی دوران خود، به شعر و انشا روی آورد. در دورة راجه سوکهه جیون مَل (1167ـ 1175) به ملک الشعرایی رسید. او در 89 سالگی در کشمیر درگذشت (همانجا). تذکره نویسان گفته اند که وی نظم و نثر را خوب می نوشت و در انواع قالبها شعر می سرود. او را به چیره دستی در ساختن مضامین تازه ستوده اند (حسینی سنبهلی ، ص 79؛ ایمان ، ص 124؛ خلیل ، ج 1، ص 149؛ هدایت ، ص 290). اشعار او را ملاساطع و مشتاق ، دو تن از شاعران معاصرش در کشمیر، اصلاح می کردند (تیکو، همانجا).

از آثار اوست : 1) بحر طویلی در چهار بند که نسخة خطی آن در کتابخانة آستان قدس رضوی (ش 4490) موجود است (گلچین معانی ، ص 271). شفیعی کدکنی (ص 551 ـ557) این شعر را، بدون معرفی گویندة آن ، نمونة نخستین نوآوری در قلمرو موسیقی شعر فارسی می داند. 2) مثنوی واسوخت در 42 بیت (ظهورالدین احمد، ج 3، ص 567). 3) مثنوی سراپا ، در 201 بیت ، در وصف اغراق آمیزِ سراپای معشوق ( رجوع کنید بهکتابخانة ملی ملک ، نسخة خطی ش 6ر4676، ص 258ـ272). تشبیهات زیبا و خیال انگیز این شعر، درجة تخیل و باریک بینی شاعر را نشان می دهد. وی در وصف هریک از اعضای معشوق نام آن عضو را در همة ابیات حاوی وصفِ آن عضو التزام کرده است . 4) سه غزل با وزن مثنوی سراپا . توفیق در این غزلها، علاوه بر استفاده از لغات و تعبیرات موسیقی ، نوآوری کرده و از غزل به مثنوی گریز زده است . هر یک از این غزلها حدود هفت بیت دارد که پس از آنها، هر غزل به مثنوی تبدیل می شود و با همان مضمون و وزن ادامه می یابد (همانجا). 5) مثنوی احوال ملک کشمیر در 2000 بیت ، مشتمل بر چهار مخمس بر اساس غزلهای حافظ و جامی و صائب و کلیم کاشانی (ظهورالدین احمد، ج 3، ص 565؛ تیکو، ص 121).

برخی از اشعار توفیق در تذکره ها نقل شده است (برای نمونه رجوع کنید بهتیکو، ص 122ـ131؛ صبا، ص 158ـ159). دو نسخة خطی از دیوان او موجود است : یکی در کتابخانة کلکته و دیگری کتابخانة دانشگاه پنجاب (ظهورالدین احمد، ج 3، ص 565 ـ 566).


منابع :
(1) رحیم علیخان ایمان ، تذکرة منتخب اللطایف ، چاپ محمدرضا جلالی نائینی و امیرحسن عابدی ، تهران 1349 ش ؛
(2) گرداری لعل تیکو، برگزیده از پارسی سرایان کشمیر ، تهران 1342 ش ؛
(3) میرحسین دوست حسینی سنبهلی ، تذکرة حسینی ، لکهنو 1292؛
(4) علی ابراهیم خلیل ، تذکرة صحف ابراهیم ، نسخة عکسی موجود در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران ، ش 2974؛
(5) محمدرضا شفیعی کدکنی ، موسیقی شعر ، تهران 1376 ش ؛
(6) محمدمظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن ، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت ، تهران 1343 ش ؛
(7) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب ، ج 3، لاهور 1977؛
(8) احمد گلچین معانی ، فهرست کتب خطّی کتابخانة آستان قدس رضوی ، ج 7، مشهد 1346 ش ؛
(9) محمود هدایت ، گلزار جاویدان ، تهران 1353ـ 1355 ش .

/ حسن ذوالفقاری /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4052
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست