توفیق فِکرت ، شاعر و آزادی خواه ترک . در 27 شعبان 1284/ 24 دسامبر 1867 در استانبول به دنیا آمد (کورداکول ، ص 390؛ تانیو، ص 13). پدرش ، حسین فرزند احمد آغا، از روستای چَرکَس از چانِکری (کنغری ) و مادرش ، خَدیجه رفیعه خانم ، از یونانیان مسلمان شدة ساقِز بود. توفیق دوازده ساله بود که مادرش درگذشت (رئیس نیا، ج 3، ص 255؛ تانیو، همانجا). تحصیلات متوسطه را در استانبول گذراند (کورداکول ، همانجا) و در 1305/ 1888 با رتبة اول فارغ التحصیل شد (تانیو، ص 14). او با رضا توفیق ، شاعر و نویسندة ترک ، همدرس بود (تانیو، ص 13). در 1307/1890 ازدواج کرد (تانیو، ص 14) و در 1313/ 1895 پسرش ، خلوق ، به دنیا آمد. خلوق بعدها به آیین مسیحی در آمد و حتی کشیش شد و به امریکا رفت و در آنجا درگذشت (تانیو، ص 15). توفیق در دبیرخانة مستشاری وزارت خارجه به کار مشغول شد. در روبرت کالج و دبیرستان غَلَطه سرایی به تدریس زبان ترکی پرداخت و مدتی مدیر این دبیرستان شد (کورداکول ، ص 390ـ391؛ سه ووک ، ص 442). همچنین در مکتب عالی تجارت ، معلم زبان فرانسه ، ترکی وخوش نویسی شد (سه ووک ، همانجا؛ تانیو، ص 14).

توفیق فکرت از نوجوانی شعر گفتن را آغاز کرد. قبل از آنکه به شاعری شهرت یابد، محمد توفیق نامیده می شد. در شعر، «نظمی » و «م .ت .فکرت » (کوجاتورک ، ص 725؛ سه ووک ، ص 441ـ442) و گاهی «اسعد نجیب » و «محمد نظمی »(قراعلی اوغلو، ج 2، ص 616) تخلص می کرد. اشعارش را ابتدا معلم فارسی او فیضی افندی ، و بعدها اکرم بیگ (متوفی 1332/ 1914) و معلم ناجی (متوفی 1311/ 1893) اصلاح می کردند (سه ووک ، ص 442). ابتدا در عرصة ادبی مقلد بود. اشعار تقلیدی او در 1297ـ1307/ 1880ـ1890 سروده شده است (تانیو، همانجا). فیضی ، ناجی ، شیخ وصفی و بعدها حامد و رجایی زاده اکرم بر او تأثیر گذاشتند (همانجا)، چنانکه به شعر آزاد تمایل یافت (کورداکول ، ص 392). او در 1308/1891، در مجلة مرصاد در مسابقة شعری با عنوان «توحید» و بعد در «ستایش حضرت پادشاهی » نفر اول شد (کورداکول ، ص 390ـ391؛ تانیو، ص 14ـ15). در 1311/1894 در اولین شمارة مجلة معلومات ، شعری به نام «تبریک ولادت » در مدح عبدالحمید دوم (حک :1876ـ1909) و تبریک سلامت ماندن او از سوء قصد چاپ کرد که با نکوهش مواجه شد. وی اشعار دیگری نیز در آن مجله منتشر کرد (تانیو، ص 15، 20).

توفیق در 1312/ 1896 به درخواست رجایی زاده ، سردبیر مجلة ثروتِ فنون * شد که از مهمترین مجلات ادبی ترک و مجمع نویسندگان و شاعران بزرگ بود. وی به ترجمة آثار غربی پرداخت و تحت تأثیر آنها قرار گرفت و بتدریج بر شهرتش افزوده شد (تانیو، ص 16). وی در ثروت فنون کوشید که انسانهای زمان خود را ببیند و میان احساس خود از این مشاهده و آنچه در آثار نویسندگان واقع گرای غربی خوانده بود، ارتباط برقرار کرد (کورداکول ، ص 391). فکرت در 1319/ 1901، کمی پیش از توقیف روزنامة ثروت فنون ، گوشه نشین شد و به تدریس در روبرت کالج بسنده کرد (تانیو، ص 19). او نُه سال ، تا اعلام مشروطیت دوم ، از امور سیاسی بر کنار بود. پس از اعلام مشروطیت دوم با همکاری حسین جاهد و حسین کاظم ، مجلة طنین را منتشر کرد (کورداکول ، همانجا). پس از مشروطیت دوم که حزب اتحاد و ترقی * بر سر کار آمد و مملکت را به صورت نیمه مستعمره در آورد، فکرت ناامید شد و از سیاست کناره گرفت (همانجا). سانسور، گزارشهای مخفی ، تبعید و مانند اینها بر اندیشه و شعرش اثر گذاشت ، به طوری که نوعی ناامیدی بر او مسلط شد (تانیو، ص 17ـ 18).

توفیق فکرت در 8 شوال 1333/ 19 اوت 1915 درگذشت (کورداکول ، ص 390). جنازه اش را در مقبرة خانوادگی او، در ایوب ، به امانت سپردند (تانیو، ص 26) و مدتی بعد آن را به باغچة خانه اش منتقل کردند (بانارلی ، ج 2، جزء 13، ص 1029). توفیق فکرت بزرگترین شاعری است که در ثروت فنون در ادبیاتِ جدیده * فعالیت می کرد (کوجاتورک ، ص 725). پیش از او هیچ کس عروض را به مهارت او وارد زبان ترکی نکرده بود (سه ووک ، ص 453). بیشتر منظومه های بلند او در قالب مثنوی و برخی از اشعارش هم مستزاد آزاد است (بانارلی ، ج 2، جزء 13، ص 1036).

در زندگی ادبی فکرت پنج مرحله دیده می شود: دوران کودکی و سرودن اشعار کودکانه ، ورود به ثروت فنون و آشنایی با ادبیات جدید و ادبیات غرب ، سرودن اشعار خانوادگی و اجتماعی ، سرودن اشعار وطنی و ملی ، و مرحلة سرودن اشعار انسانی (کوجاتورک ، ص 726ـ727). توفیق فکرت به سبب تسلط بر زبان ، از موضوعات پیش پا افتاده شعر می ساخت (سه ووک ، ص 456ـ457). او در شاعران معاصر خود، بویژه نسل جوان ، اثر عمیقی گذاشت . یحیی کمال در اولین دورة شاعری با اشعار او پرورده شده ، وی در خاطراتش به این مسئله اشاره کرده است (بانارلی ، ج 2، جزء 13، ص 1039ـ1040). توفیق فکرت مضامین تازه ای ، مانند حب فرزند، را در ادبیات ترکی وارد کرد و اشعار و کتابهای بسیاری به نام فرزندش تألیف نمود (تانیو، ص 15).

رباب شکسته ، سَژمین ، > جواب رباب < ، > تاریخ قدیم ـ به سوی نود و پنج < و > دفتر خلوق < از آثار اوست که به خط قدیم و جدید ترکی بارها چاپ شده است (بانارلی ، ج 2، جزء 13، ص 1038ـ1039؛ کورداکول ، ص 392).

---

منابع :
(1) رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم ، تبریز 1374 ش ؛
(2) اسماعیل حبیب سه ووک ، تورک تجدد ادبیاتی تاریخی ، استانبول 1340؛


(3) Nihad Sa ªmi Banarl â, Resimli Tu ¦rk edebiya ªt  tہrih  , Istanbul 1971-1979;
(4) Seyit Kemal Karaaliog §lu, Tu ¦rk edebiyat  tarih  , Istanbul [1973-1978];
(5) Vasfi Mahir Kocatu ¦rk, Tu ¦rk edebiyat  tarih  , Ankara 1970;
ìu ¦kran



(6) Kurdakul, ìairler ve yazarlar so ¦zlu ¦g §u ¦, Istanbul 1971;
(7) Hikmet Tanyu, Tevfik Fikret ve din , Istanbul 1972.

/ توفیق ه . سبحانی /