توربِکه ، آندریاس هاینریش ، خاورشناس آلمانی . در 14 مارس 1837/ 6 ذیحجّة 1252 در شهر ماینینگن متولد شد (بدوی ، ص 98؛ شیخو، ج 2، ص 173؛ قس زرکلی ، ج 8، ص 69؛ عقیقی ، ج 2، ص 382). در 1844/ 1260 خانوادة او به مانهایم رفت و توربکه از 1854 تا 1858/ 1270ـ1274 در دانشگاههای ارلانگن ، گوتینگن ، برلین ، ینا و هایدلبرگ به تحصیل پرداخت و در زبانهای باستانی تخصص یافت و در 1859/ 1275 دکتری گرفت . وی مدتی تدریس خصوصی کرد، سپس به مونیخ رفت و نزد یوزف مولر (متوفی 1874/1291) به مطالعه و بررسی زبانهای شرقی پرداخت . در 1864/1281 به لایپزیگ رفت و نزد هاینریش فلایشر (متوفی 1888/ 1305) زبان عربی آموخت . در 1873/1290 دانشیار دانشگاه هایدلبرگ و در 1885/1302 دانشیار دانشگاه هاله و در 1887/ 1304 استاد صاحب کرسی در دانشگاه هاله گردید (بدوی ، همانجا) و سالها در این دو دانشگاه به تدریس زبان و ادب عربی پرداخت (زرکلی ؛ عقیقی ؛ شیخو، همانجاها). وی به سبب عنایت ویژه اش به زبان ، تاریخ ادبیات و گویشهای جدید عربی ، در میان همکاران خود ممتاز شد (بدوی ؛ عقیقی ؛ شیخو، همانجاها). توربکه در 3 ژانویة 1890/ 10 جمادی الاولی 1307 بر اثر تب تیفوس در شهر مانهایم در گذشت (بدوی ، همانجا).

در 1867/ 1284 شرح حال عَنتَره (متوفی 615 میلادی ) را در لایپزیگ منتشر کرد (سحاب ، ص 336؛ طهرانی ، ص 144؛ عقیقی ، همانجا؛ قس بدوی ، همانجا). در 1871/ 1288 درّة الغوّاص فی اوهام الخواص اثر ابومحمد قاسم بن علی حریری (متوفی 516) را با مقدمه ای آلمانی در بارة مؤلف و ویژگیهای کتاب با فهرستهای مختلف منتشر کرد (حریری ، ص 1ـ52). در 1875/ 1292 قصیدة اعشی ' در مدح پیامبر اسلام را در لایپزیگ انتشار داد (عقیقی ، همانجا). وی با دخویه ، خاورشناس معروف هلندی (متوفی 1909/ 1327)، در تصحیح تاریخ طبری همکاری می کرد. به گفتة دخویه (طبری ، ج 15، مقدمه ص XXXIII ) توربکه در دورة دوم تصحیح ، وی را یاری نموده و کتاب را تا صفحة 295 تصحیح کرده است (ج 1، ص II ). توربکه در 1882/ 1299 کتاب الملاحن ابن دُرَید اَزْدی (متوفی 321) را در هایدلبرگ منتشر کرد (عقیقی ، همانجا؛ د. فارسی ، ذیل مادّه ). در 1885/1302 جزء نخست المفضّلیات مُفَضَّل ضَبّی (متوفی 168) را با توجه به نسخه های خطی برلین و لندن و وین در لایپزیگ منتشر کرد (بدوی ، همانجا). این چاپ ، نخستین چاپ المفضّلیات بود. در 1886/ 1303 کتاب الرسالة التامة فی کلام العامة و المناهج فی احوال الکلام الدارج نوشتة میخائیل صبّاغ (متوفی 1816/1231) را ــ که در بارة لغات عامیانة عربی است ــ در استراسبورگ و گوتینگن چاپ کرد (سرکیس ، ج 2، ستون 1193). وی همچنین ترجمة عربی سعدیا را از تورات چاپ کرده است (همان ، ج 1، ستون 629؛ عقیقی ، همانجا).

---

منابع :
(1) عبدالرحمان بدوی ، موسوعة المستشرقین ، بیروت 1984؛
(2) قاسم بن علی حریری ، درّة الغوّاص فی اوهام الخواص ، چاپ هاینریش توربکه ، لایپزیگ 1871، چاپ افست بغداد ( بی تا. ) ؛
(3) د. فارسی ؛
(4) زرکلی ؛
(5) ابوالقاسم سحاب ، فرهنگ خاورشناسان ، تهران 1356ش ؛
(6) سرکیس ؛
(7) لوئیس شیخو، الا´داب العربیَّة فی القرن التاسع عشر ، بیروت 1924ـ1926؛
(8) طبری ، تاریخ (لیدن )؛
(9) جلال الدین طهرانی ، گاهنامة 1316 ( ش ) ، تهران ( بی تا. ) ؛
(10) نجیب عقیقی ، المستشرقون ، قاهره 1980ـ1981.

/ باقر قربانی زرّین /