باوردیه ، مدرسه ، از مدارس قدیمی در یزد. در 842 بنای آن پایان یافت و تا دو دهه دایر بود. بانیان مدرسه پسران خواجه صدرالدین احمد ابیوردی بودند (کاتب یزدی ، ص 146) و مدرسه ، در انتساب به نام این خواجه ، به باوردیه یا ابیوردیه معروف شد. خواجه صدرالدین ، در اوایل قرن نهم و همزمان با نابسامانی اوضاع خراسان ، همراه پدرش به یزد آمد (بافقی ، ج 1، ص 181). یزد در آن زمان شهری بالنسبه امن و آباد بود و امیر جلال الدین چقماق و، پس از او، پسرش امیر غیاث الدین علی ، از جانب شاهرخ تیموری (حک : 807 ـ 850)، بر آن شهر و نواحی اطراف حکومت داشتند و در عمران و آبادانی و تأسیس مساجد و مدارس و ابنیة خیریه می کوشیدند. خواجه صدرالدین در یزد به بازرگانی پرداخت و مال و منال بسیار اندوخت ، چندانکه در آن زمان ، در ایران و بلاد مجاور، کسی در تموّل به حدّ او نمی رسید و نمایندگان او در اطراف جهان به معامله و داد و ستد اشتغال داشتند (بافقی ، ج 1، ص 171ـ179، 181؛ صفا، ج 4، ص 82). خواجه صدرالدین در محلة سَرْریگ ، بیرون شهر یزد، خانه و کارگاه و نیز «جماعت خانه » (محلی برای تلاوت قرآن ) ساخت . پس از مرگ او، پسرانش ، خواجه شمس الدین محمد و خواجه زین الدین علی و خواجه غیاث الدین ، در کنار زیارتگاه اسکندریة یزد، جنب خانة پدری ، آرامگاهی با گنبد برای پدر و مدرسه ای باشکوه به نام او و بازاری با دکانهای بسیار، که گویا موقوفة مدرسه و آرامگاه بوده ، پیرامون آن بنا کردند. کتیبة سنگی سردرِ مدرسه به خط مولانا محمد شاه است و نشان می دهد که در 842 بنا خاتمه یافته و مدرسه افتتاح شده است . (بافقی ، ج 1، ص 181ـ183؛ کاتب یزدی ، ص 146ـ147).

در مدرسة باوردیه علوم و معارف دینی تدریس می شد و مدرّسان و طلاّ ب از محل موقوفات مدرسه مسکن و معاش روزانه داشتند. در منابع ذکری از اسامی مدرّسان و طلاّ ب مدرسه نشده است . پسران خواجه صدرالدین ، پس از مرگ پدر، وارث مال فراوان او و از سرشناسان و بانیان خیر در شهر یزد شدند. در حادثة سیل مخرّب بهار 860، مدرسة باوردیه و بازار و کاروانسراهای اطراف آن ویران شد، و به گفتة بافقی ، خواجگان مزبور «از تمامی مردم درویشتر و بینواتر شدند» (ج 1، ص 183).

---

منابع :
(1) ایرج افشار، یادگارهای یزد ، تهران 1354 ش ، ج 2؛
(2) محمدمفیدبن محمودبافقی ، جامع مفیدی ، چاپ ایرج افشار، تهران 1340ـ1342 ش ؛
(3) جعفربن محمد جعفری ، تاریخ یزد ، چاپ ایرج افشار، تهران 1343 ش ؛
(4) ذبیح اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، تهران 1363 ش ؛
احمدبن حسین کاتب یزدی ، تاریخ جدید یزد ، چاپ ایرج افشار، تهران 1357 ش .

/ نوراللّه کسائی /