responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3820

 

تلّ باشر (تِلبَشار قلعه سی در ترکی ؛ تیل پاشار ، تیل آوه ته آچ در ارمنی ؛ توربسل در زبان فرانکها)، قلعه و شهرِ حصارداری در سرزمینهای مرزی شمال سوریه ، در جنوب ترکیة کنونی ، 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر گازیانتپ (غازی عینتاب ) در نزدیکی دهکدة گوندوغدو .

هر چند در دوران آشور از تلّ باشر یاد شده است ، تاریخ آن ، با شرح و تفصیلات ، از پایان قرن پنجم / یازدهم آغاز می شود و این گواهی است بر موقعیت ویژة آن در مسیر قدرتهایی که در تلاش پیشرفت به سوی شرق یا غرب بوده اند. در 489/ 1096 حکمران سلجوقی حلب ، رضوان بن تتش * ، تلّ باشر را از یاغیسیان ( = یاغی باسان ؟ ) ، حکمران انطاکیه ، گرفت . سال بعد بالدوین دوم (بودوئن )، کنتِ اِدِسا (رُها)، تلّ باشر و قلعة راوندان را تصرف کرد و هر دو ناحیه را به عنوان تیول به برادرزادة خود ژوسلین اول ، کنت کورتنه ، داد. تلّ باشر تا 546/1151 در دست فرانکها باقی ماند. در این زمان ژوسلین دوم در مصاف با نورالدین محمودبن زنگی * آن را از دست داد و تلّ باشر در جلوگیری از پیشروی رقبای نورالدین (اَرتُقیان در شرق و دانشمندیان و سلجوقیان در سمت شمال ) نقش مهمی ایفا کرد.

اهمیت سوق الجیشی و اقتصادی تلّ باشر در گستردگی و پیچیدگی ترتیب بنای آن است : منبع عربی ناقصی متعلق به قرن ششم / دوازدهم از یک دیوار داخلی نام می برد که شامل پانزده «پشت بند» ، یک دیوار محصور بیرونی و یک حومه بوده است (نسخة خطی کتابخانة ملی فرانسه ، ش 2281، گ 57 پ ). در 571 ـ572/ 1176 تلّ باشر همراه دیگر استحکامات شمال سوریه ، از جمله عینتاب ، به صلاح الدینِ ایوبی * واگذار شد، هر چند که تا 615/ 1218 اغلب در سلطة تیولدار زنگی اش ، بدرالدین دولْدِرِم یاروقی ، باقی ماند و در این زمان به تصرف حکمران سلجوقی روم ، عزالدین کیکاوس اول ، در آمد. این شهر کمی پس از این تاریخ به دست ملک اشرف اول ، حکمران ایوبی جزیره ، افتاد و او آن را به شهاب الدین طغرل ، نایب السلطنة سلطان حلب ، ملک عزیز، داد. جدا از حملة خوارزمیان در 638/ 1240ـ1241، ملک ناصر حلبی در 646/ 1248 تلّ باشر را در عوض حِمص ، که ملک اشرف سوم تصرف کرده بود، به او داد. به علتِ بیعت اشرف با هولاکو، استحکامات تلّ باشر از ویرانی مغولها در امان ماند اما این استحکامات در پایان قرن هفتم / سیزدهم به دست بیبرس اول * ، سلطان مملوکی ، بر چیده شد و طبق گزارش ابن شدّاد آثاری از حضور یک نظام اداری و سکونتگاهی غیرنظامی بر جای ماند. امروزه ، جز تل ویرانة قلعه که بر روی آن آثار دروازه ای دیده می شود، چیزی از این مکان به جا نمانده است .


منابع :
(1) ابن اثیر، فهرست ؛
(2) ابن شدّاد، الاعلاق الخطیرة فی ذکر امراء الشام و الجزیرة ، جزء 1، قسم 1، دمشق 1991، ص 100ـ 108؛
(3) ابن عدیم ، بغیة الطلب فی تاریخ حلب ، چاپ سهیل زکار، ج 1، دمشق 1409/ 1988، ص 321ـ322؛
(4) همو، زبدة الحلب من تاریخ حلب ، چاپ سامی دهّان ، دمشق ، ج 2، ?( 1373/ 1954 ) ، ص 125، 148، 158ـ 159، 194ـ 195، 251، 302ـ303، ج 3، 1387/ 1968، ص 71، 125، 129ـ130، 153، 182ـ183، 213، 252؛
(5) عبدالرحمان بن اسماعیل ابوشامه ، تراجم رجال القرنین السّادس و السّابع ، المعروف بالذیل علی الروضتین ، چاپ محمدزاهدبن حسن کوثری و عزت عطار حسینی ، بیروت 1974، ص 109؛


(6) Cl. Cahen, La Syrie du Nord , Paris 1940, 115-119;
(7) R. Dussaud, Topographie historique de la Syrie antique et mإdiإvale , Paris 1927, 436, 464, 468;
(8) H. Hellenkemper, Burgen der Kreuzritterzeit , Bonn 1976, 38-43 (description and plan);
(9) Matthew of Edessa, tr. Dostourian, Chronicle , London 1993, 168, 176, 207, 225, 258-260;
(10) Michael the Syrian, Chronique , Paris 1905, III, 195, 211, 216, 230, 232, 296, 297, 333, 366;
(11) T.A. Sinclair, Eastern Turkey , IV, London 1990, 123;
(12) William of Tyre, "Historia rerum in partibus transmarinis gestarum", in RHC. Historiens occidentaux , I/1, 437, 689, I/2, 784-786.

/ ا. هونیشمان و د.و. ماری ( د.اسلام ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3820
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست