تَفَکُّری ، یوسف بن حسن ، زاهد و محدّث و فقیه شافعی قرن پنجم . کنیة وی را «ابوالقاسم » گفته اند و به «یوسف

زنجانی » نیز معروف بوده است . ابن کثیر (ج 12، ص 130) وی را «ابوالقاسم عسکری » ذکر کرده که در صحت آن تردید است .

تفکّری در 395 در زنجان به دنیا آمد. علوم مقدماتی را در زادگاهش فرا گرفت ، سپس به اصفهان رفت و مدت مدیدی نزد ابونُعَیم حافظ اصفهانی درس خواند و از وی حدیث شنید (ابن جوزی ، ج 16، ص 215؛ ذهبی ، ج 18، ص 551 ـ552؛ سبکی ، ج 5، ص 361، پانویس 4). وی از اصفهان به بغداد رفت و در آنجا ساکن شد و در درس ابواسحاق شیرازی ، فقیه و متکلم شافعی و مؤلف التنبیه فی فروع الشافعیة ، شرکت کرد و فقه را نزد وی آموخت . همواره ملازم و همراه استاد خود بود تا جایی که بزرگترین مصاحب ابواسحاق به شمار می رفت . وی را به ورع و خشوع بسیار می شناختند و به علت کثرت تفکر در امور اخروی به تفکّری معروف شد (اسنوی ، ج 1، ص 305؛ ذهبی ، ج 18، ص 552). در زنجان از ابی عبداللّه حسین فلاکی و ابی علی بن بُندار و در بغداد از ابواسحاق ابراهیم بن عمر برمکی (متوفی 445) و محمدبن علی صَوری (متوفی 441) حدیث شنید. برخی چون اسماعیل بن احمد سمرقندی معروف به ابن سمرقندی (متوفی 536)، عبدالخالق بن احمد یوسفی و شیرویه دیلمی از وی حدیث نقل کرده اند. تفکّری در 473 در بغداد درگذشت و در مقبرة باب حرب دفن شد (ابن جوزی ؛ ذهبی ، همانجاها).

---

منابع :
(1) ابن جوزی ، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/ 1992؛
(2) ابن کثیر، البدایة و النهایة ، ج 12، چاپ احمد ابوملحم ... ( و دیگران ) ، بیروت 1407/ 1987؛
(3) عبدالرحیم بن حسن اسنوی ، طبقات الشافعیة ، چاپ کمال یوسف حوت ، بیروت 1407/ 1987؛
(4) ذهبی ؛
(5) عبدالوهاب بن علی سبکی ، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره 1964ـ1976.

/ لیلی کریمیان /