تفسیر گازُر ، تفسیر فارسی قرآن از ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی ، مفسر گمنام امامی احتمالاً در قرن هشتم . نام اصلی این تفسیر جِلاءالاذهان و جَلا ءُالاحزان است ، ولی به سبب شهرت مؤلف آن به گازر، به تفسیر گازر مشهور شده است (افندی ، ج 2، ص 85 ـ86؛ آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 4، ص 309).

در بارة زندگی جرجانی ، اطلاع چندانی در دست نیست . افندی (متوفی 1130) نخستین کسی است که نام او را در کتاب خود آورده و او را فاضل ، عالم ، محدث ، مفسر و از مشاهیر علمای امامیه معرفی کرده است (همانجا). پس از او، آقابزرگ طهرانی وی را در شمار عالمان شیعة قرن دهم آورده و علاوه بر نقل مطالب افندی ، چند نسخة جلاءالاذهان را معرفی کرده است . تاریخ کتابت یکی از این نسخه ها 972 است و گویا آقابزرگ بدین سبب ، جرجانی را در شمار عالمان قرن دهم ذکر کرده است (1366 ش ، ص 62)، ولی وجود نسخه ای نوشته شده در 894 (جرجانی ، مقدمة محدّث ارموی ، ص سج ) این نظر را رد می کند .

تفسیر گازر را خلاصه ای از تفسیر ابوالفتوح رازی دانسته اند (جرجانی ، همان مقدمه ، ص ی )، ولی جرجانی به این موضوع اشاره نکرده و حتی از تفسیر ابوالفتوح نام نبرده است (همان ، ص یب ). به عقیدة ابن یوسف شیرازی (حدایق شیرازی )، بخشی



از این تفسیر را جرجانی و بخش دیگر آن را فردی که به سید گازر مشهور بوده ، تألیف کرده است (ج 1، ص 105)، اما محدّث ارموی این قول را نپذیرفته و همة تفسیر را از آنِ جرجانی دانسته است (جرجانی ، مقدمه ، ص و ـ ط ). اهمیت تفسیر گازر از جنبه های زبان و ادبیات همان است که در مورد تفسیر ابوالفتوح رازی می توان گفت ( رجوع کنید به تفسیر ابوالفتوح رازی * ).

ملافتح اللّه کاشانی (متوفی 988) در نوشتن تفسیر منهج الصادقین ، تفسیر گازر را اساس کار خود قرار داده است (جرجانی ، همان مقدمه ، ص لز).

نخستین بار میرجلال الدین محدّث ارموی ، تفسیر گازر را در ده مجلد از 1337 تا 1341 ش به چاپ رساند.

---

منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/ 1983؛
(2) همو، طبقات اعلام الشیعة : احیاءالداثر من القرن العاشر ، چاپ علی نقی منزوی ، تهران 1366 ش ؛
(3) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی ، قم 1401ـ 1415؛
(4) حسین بن حسن جرجانی ، تفسیر گازر ، چاپ جلال الدین محدّث ارموی ، تهران 1337ـ1341 ش ؛
(5) ضیاءالدین حدایق شیرازی ، فهرست کتابخانة مدرسه عالی سپهسالار ، تهران 1315ـ 1318.

/ منصور پهلوان /