بانْتو ، شاخه ای نژادی از اقوام سیاهپوست ساکن بعضی نواحی استوایی و جنوبی افریقا. اگر خطی فرضی از کامرون در افریقای غربی تا کنیا در افریقای شرقی بکشیم ، خواهیم دید که همة اقوام ساکنِ جنوب این خط بانتوزبان اند مگر در حدود چند هزار نفر که به زبانهای نیلی و کوشی و خویْسان (کلیک ) تکلّم می کنند. تعداد گروههای قومی یا به اصطلاح ، قبایلِ تشکیل دهندة بانتوزبانها بسیار است به طوری که تنها در کشور تانزانیا در حدود 120 گروه مختلف وجود دارد.

میلیونها نفر ساکنان این منطقة وسیع به زبانهای متفاوتی تکلّم می کنند که همه از شاخه های بانتو به حساب می آیند. بانتو خود شاخه ای است از یک خانوادة زبانی بزرگتر به نام نیلوکنگو . تنها چند شاخه از این زبانها هستند که گویندگان آنها زبان یکدیگر را می فهمند.

زبانهای بانتو دارای نظام دستوری مشابه اند. با اضافه کردن پیشوند و پسوند به یک ریشة ثابت ، مفرد و جمع و همچنین فعل ساخته می شود. اسمْ وجوه پیچیده و قواعدی برای مطابقه دارد که کم و بیش نظیر تذکیر و تأنیث در زبانهای هندواروپایی است . مثلاً muntu (یک آدم ) و Bantu (قوم بانتو) از ریشة ntu - به دست می آید. گونه های دیگر همین دو کلمه عبارت اند از: omuntu و abantu یا umuntu و avantu یا، به ساده ترین صورت در زبان سواحلی ، mtu و watu . نام یکی از اقوام مثل «گاندا» بهتر می تواند نقش پیشوندها را روشن کند: گاندا در زبان بانتو به صورتهای بوگاندا (سرزمین گاندها)، لوگاندا (زبان گاندا)، موگاندا (یک شخص )، باگاندا (همة مردم ) درمی آید. البته ، از آنجا که سواحلی (کی سواحیلی ـ زبان سواحلی ) در افریقای شرقی رواج زیاد دارد، گونة سواحلی همین کلمات نیز ممکن است به گوش بخورد، از این قرار: اوگاندا (سرزمین گانداها)، کی گاندا (زبان گاندا)، مْگاندا (یک شخص )، واگاندا (جمع مردم ) .

در دورة استعماری ، گونة سواحلی کلمه ، یعنی اوگاندا ، برای نامیدن کل کشور و گونة محلی آن ، برگاندا ، برای نامیدن منطقة گاندانشین استعمال عام یافت که هنوز هم چنین است .

خاستگاه اقوام بانتوزبان احتمالاً در بخش غربی نیجریة امروزی بوده است . مهاجرتهایی که به پراکندگی وسیع آنها منجر شد ظاهراً به دو هزار سال پیش برمی گردد. ظاهراً آنها، گویا با استفاده از بَلَم ، از جنگل بارانزا گذشتند و روانة جنوب شدند و در ناحیة لوبایِ کاتانگا، در زئیر کنونی ، سکونت گزیدند و از

آنجا طی سلسله مهاجرتهایی به اطراف و اکناف پراکنده شدند به طوری که امروزه از سمت شمال تا سومالیِ جنوبی (بانتوی شمال شرقی ) و از سمت جنوب تا افریقای جنوبی ، یعنی فاصله ای بالغ بر 200 ، 3 کیلومتر، را می پوشانند. می توان گفت که بانتوها در همه جا ساکنان قبلی را در خود جذب کردند و تقریباً در هر جایی که برای سکونت اختیار کردند زبانشان تغییراتی یافت .

مهارت خاص بانتوها احتمالاً در ساختن آلات آهنی بوده است . این فن در ابتدا آنان را در جنگ و شکار برتری داد و سپس در کشاورزی توانستند با استفاده از ابزارهای آهنی راحت تر از وسایل سنگی ، درختان جنگلی را قطع و زمین را هموار کنند. در بعضی از نواحی ، رئیس قبیله را درخت انداز یا تبرگیر می خواندند که خود شاید مبیّن استفادة او از ابزار و وسایل آهنی باشد.

بیشتر اقوام بانتو، مذاهب روح پرستی اسلاف خود را حفظ کرده اند. میلیونها نفر (شاید بیست میلیون ) از گرویدگان به دین مسیحی به فرق مختلف آن پیوسته اند. در افریقای شرقی عدة نسبتاً کثیری مسلمان اند و این نتیجة قرنها تماس با عربها و نخستین مسلمانان ساحل نشین است که مهمترین آنها اقوام سواحلی اند. از گروههای عمدة بانتو زبان که بیش از همه از اسلام تأثیر پذیرفته اند بانتوهای تانزانیای مرکزی و بانتوهای شمال شرقی اند.

بانتوهای تانزانیای مرکزی ، با جمعیتی در حدود 000 ، 820 نفر در منطقه ای با خاک نامناسب و بارندگی کم و قحطیهای پیاپی زندگی می کنند. در حدود نیمی از این مردم مسلمان اند که به طور نامساوی میان اقوام عمدة رانگی و تورو و ایرامبا تقسیم شده اند. زبان ویژه این اقوام بترتیب کی رانگی ، کی نیاتورو و کی نی رامباست امّا زبان سواحلی ، نیز نیز رواج بسیار دارد.

بانتوهای تانزانیای مرکزی عموماً کشاورزند. ذرّت خوشه ای ، ارزن ، ذرّت معمولی و مقداری بادام زمینی و کرچک می کارند و گاو و گوسفند و بز پرورش می دهند.

نظام قبیله ای آنها مبتنی بر دودمان مادری است و وارث مرد پسر خواهر اوست ، هرچند که در اطراف شهر کاندو، به سبب نفوذ اسلام حرکتی به سوی برتری دودمان پدری آغاز شده است .

خودِ اهالی می گویند که از نقاط متعدّد به این سرزمین مهاجرت کرده اند، امّا ظاهراً با مشرق و شمال شرق پیوندهایی دارند. در میان رانگیها، حکّامی با قلمروهای کوچک ظهور کردند امّا توروها در هر آبادی کوچک فقط یک شورای شیوخ داشتند. هر آبادی به بخشی از یک سلاله برمی گشت و وقتی که زمین کمیاب می شد، مردها به جای دیگر می رفتند و اجتماع تازه ای تأسیس می کردند.

از 1353/1974، در پی سیاست دولت ، بیشتر روستاییان تانزانیا به قریه های بزرگ انتقال داده شده اند؛ امّا مردم به این امر علاقه ای نشان ندادند و، با آنکه همة روستاییان تانزانیا موظف اند که در «قراء ثبت شده » زندگی کنند، هنوز در کلّ کشور فقط شمار اندکی قریه از این نوع وجود دارد. منظور از این سیاست تسهیل آموزش و پرورش بزرگسالان و دسترسی بیشتر به آب آشامیدنی سالم و سایر تسهیلات بهداشتی و بهبود ارتباطات و نظارت سیاسی بر مردم بود.

اسلام در قرن سیزدهم /نوزدهم ، ضمن تجارتِ بَرده که مرکز آن شهر کاندو بود، وارد این منطقه شد. این شهر بعداً مرکز فرهنگ سواحلی شد که فرهنگ اسلامی بوده و هست . به گفتة یکی از ناظران ، 75% رانگیها مسلمان اند. سرشماری 1957 این نسبت را 90% نشان می دهد. در > چکیدة آماری 1963 < دولت تانزانیا جمعیت مسلمانان در کل منطقة مرکزی 3ر24 درصد برآورد شده است ؛ این رقم گوگوها را، هم که فقط معدودی از آنها مسلمان اند، در برمی گیرد. در شهرهای کوچک و مراکز داد و ستدِ سراسر منطقه بیشتر مردم مسلمان و پیرو مذهب شافعی اند. غالب روستاییانی که به شهرها مهاجرت می کنند به اسلام یا مسیحیت می گروند، امّا اکثر مردم مسلمان شدن را آسانتر می یابند.

بانتوهای شمال شرقی ، که در ساحل شرقی افریقا ساکن اند، به پنج ملیون نفر بالغ می شوند و 38% آنها مسلمان اند. این اقوام به شش شاخة اصلی تقسیم می شوند که بزرگترین آنها شاخة «زارامو » ست . زاراموها در قسمت داخلی و آن سوی دارالسلام ، پایتخت تانزانیا، سکونت دارند. برخی نیز در شهر ساکن شده و به شیوة زندگی مردم سواحلی خو گرفته اند. زاراموها کشاورزند و بیشتر ذرّت و ارزن هندی و برنج کشت می کنند و بز و گوسفند و ماکیان پرورش می دهند.

عدة مسلمانان در بین اقوام مختلف متفاوت است . در میان اقوام زارامو، کوتو ، کوور ، کامی ، لوگورو ، زیگولا و ساگارا قریب 80 تا 100 درصدِ مردم مسلمان اند، اما عدة مسلمانان نگورو ، ویندوندا و کاگورو از 30 تا 50 درصد تجاوز نمی کند. در مراکز داد و ستد و در روستاهای عمدة کوتو، مسجد و مدرسة تعلیم قرآن وجود دارد ولی مراسم مذهبی بندرت برگزار می شود. در چند مرکز بزرگتر، مدارس تعلیم قرآن برخی از احکام دینی را نیز تدریس می کنند. مسلمانان بانتوی شمال شرقی عمدتاً سنّی شافعی اند.

---

منابع :


(1) Joy Adamson, The peoples of Kenya , NewYork 1967;
(2) M. A. Bryan, The Bantu languages of Africa, London 1959;
(3) Joseph H.Greenberg, The languages of Africa, Bloomington 1970;
(4) Sir Harry Johnston, A comparative study of the Bantu and Semi- Bantu languages, Oxford 1919;
(5) Robert July, A history of the African people , London 1970;
(6) Ioan Myrddin Lewis, Islam in tropical Africa , London 1966;
(7) Carl Meinhof, An introduction to the phonology of the Bantu languages , tr. N.J. Warmelo, Berlin 1932 (Orig. Leipzig 1899);
(8) George P. Murdock, Africa: It's peoples and their cultural history , NewYork 1959;
(9) A.H.J. Prins, The coastal tribs of the north-eastern Bantu: Pokomo, Nyika and Taita , London 1952;
(10) A. L. Salim, Swahili -speaking peoples of Kenya's Coast , Nairobi 1973;
(11) J. Spencer Trimingham, The influence of Islam upon Africa , Oxford 1964;
(12) idem, Islam in East Africa , Oxford 1964.

) / اقوام مسلمان / جیمز ل . برین (