responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3662

 

تَغْلِب ، از قبایل بزرگ و مشهورِ عربِ عدنانی . نسب این قبیله به تغلب بن وائِل بن قاسط بن جَدیْلَةَ بن اسد بن ربیعة بن نزار بن مَعَدّ بن عدنان می رسد (ابن کلبی ، جمهرة النسب ، ج 2، ص 192ـ193؛ ابن حزم ، ص 302). برخی از نسب شناسان عرب ، «دثار» را نام دیگر تغلب دانسته اند (از جمله رجوع کنید به ابن کلبی ، همانجا؛ ابن مغربی ، ص 65). در برخی منابع ، نام آن تغلب بنت وائل ضبط شده است ، زیرا تغلب را اسم قبیله و مؤنث دانسته اند (ابن منظور؛
مرتضی زبیدی ، ذیل «غلب ») و به نظر برخی محققانِ معاصر، تغلب نام دختر وائل بوده است (عطیة اللّه ، ج 1، ص 480). تغلب ، همراه با سه قبیلة شیبان و إِیاد و بَهراء، یکی از چهار قبیلة بزرگ و توانمند عرب به شمار می رفت (ابن حبیب ، ص 234). به کسانی که خود را به این قبیله



منسوب می کردند، «تَغْلِبی » یا «تَغْلَبی » می گفتند (سمعانی ، ج 1، ص 469؛
ابن اثیر، 1414، ج 1، ص 49، 217)، گاه نیز آنان را «غَلباوی » (غَلباء: قدرتمند و پیروز) می خواندند (ابن حائک ، 1977، ج 1، ص 216؛
قلقشندی ، ص 176).

در قرون نخستین اسلامی کتابهایی در بارة نسب و شجره نامة تغلبیان نوشته شده بود که هیچیک از آنها باقی نمانده است (ابن ندیم ، ص 118ـ119؛
ابن خلّکان ، ج 3، ص 308). تغلب بن وائل سه پسر به نامهای غَنْم ، اَوْس و عِمران داشت (ابن کلبی ، جمهرة النسب ، ج 2، ص 298؛
ابن قتیبه ، 1960، ص 95). اغلب بزرگان و مشاهیر تغلبی از نسل غنم بودند و در کتب انساب و شجره نامه ها منحصراً به این نسل توجه شده است ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ). بکربن عمرو بن غنم شش فرزند به نامهای جُشَم ، مالک ، عمرو، ثَعلبه ، معاویه و حارث داشت که به سبب شباهت چشمهایشان با چشم نوعی مار، اَراقِم (جمع اَرقم ، نوعی مار خالدار) نام گرفتند (ابن کلبی ، جمهرة النسب ، ج 2، ص 298؛
ابن قتیبه ، 1960، ص 96). گروههای مختلفِ قبیلة تغلب از نسل این شش تن بودند ( د. اسلام ، همانجا).

مسکن اولیه تغلبیان ، تِهامه بود و از آنجا بتدریج به حجاز و نَجد و بحرین و دیار ربیعه (نام یکی از نیاکان تغلب بن وائل ) مهاجرت کردند (جوادعلی ، ج 4، ص 490؛
اطرقجی ، ص 155). در بارة تاریخ این مهاجرتها و علتهای آن اختلاف نظر وجود دارد. برخی مورخان علت پراکنده شدن تغلبیان و بویژه مهاجرت آنان به دیار ربیعه را جنگ بَسوس * دانسته اند که در حدود 530 میلادی بین آنان و پسرعموهایشان (قبیلة بکربن وائل ) رخ داد و به شکست تغلبیان انجامید (برای نمونه رجوع کنید به ابن قتیبه ، 1960، ص 606؛
مُفَضَّل ضبَّی ، ص 129ـ137؛
ابوعبیده ، 1407، ج 2، ص 165ـ170)، اما به نوشتة طبری (ج 2، ص 57)، دسته هایی از تغلبیان در اواسط قرن چهارم میلادی ساکن دیار ربیعه بودند و شاپور ذوالاکتاف (310ـ379 میلادی ) به آنان حمله کرد (برای آگاهی از نواحی سکونت تغلبیان در جزیرة العرب و دیار ربیعه رجوع کنید به طبری ، ج 3، ص 383، 475؛
ابن حائک ، 1403، ص 246؛
بکری ، ج 1، ص 81ـ82، 251، 338، ج 2، ص 505، ج 3، ص 780، ج 4، ص 1175، 1362؛
یاقوت حموی ، ج 1، ص 149، 572، ج 2، ص 723، ج 4، ص 232). در صدر اسلام گروههایی از تغلبیان در کوفه ، صفّین ، تُوَّج / تَوَّز، اهواز، کرمان و هَیْج و الخطّ در بحرین پراکنده بودند (طبری ، ج 2، ص 57، 61، ج 3، ص 475، ج 7، ص 172).

تغلبیان در عصر جاهلی جنگهای فراوانی با قبایل عرب ، بویژه با قبیلة بکربن وائل * ، به راه انداختند. آنان در قرن پنجم میلادی زیر سلطة حاکمان کِندَه ، دست نشاندگان پادشاهان حِمْیَریِ یمن ، بودند (اطرقجی ، ص 158؛
جوادعلی ، ج 4، ص 493، 500). بر اثر سختگیریهای عاملان و حاکمان یمنی بر قبایل ربیعه و از جمله تغلب ، یکی از بزرگان تغلب به نام ربیعة بن حارث ، قبایل ربیعه را متحد کرد و به مصاف یمنیها رفت ، اما شکست خورد (ابوالفرج اصفهانی ، ج 19، ص 17ـ19؛
ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 1، ص 502 ـ506). پس از وی پسرش ، کُلَیْب ، رهبریِ تغلب و ربیعه را به عهده گرفت و با متحد کردن عربهای عدنانی ، قبایل قحطانی یمن را در نبرد خَزاز (خَزازی ) شکست داد و سلطة حاکمان یمنی را از بین برد (ابوعبیده ، 1407، ج 2، ص 29ـ34؛
ابن عبدربه ، ج 5، ص 211؛
بکری ، ج 2، ص 496).

کلیب ، که ستمگری پیش گرفته بود، در حدود 496 میلادی به دست جَسّاس بن مُرّه ، از قبیلة بکر، کشته شد. این واقعه موجب بروز جنگی چهل ساله (بَسوس ) میان بکر و تغلب (مفضّل ضبّی ، همانجا؛
ابن قتیبه ، 1960، ص 605؛
ابوعبیده ، 1407، ج 2، ص 165ـ170) و سبب ضعف تغلبیان شد؛
به طوری که پس از آن تحت سلطة پادشاه کنده ، حارث بن عمرو (حک : 495ـ531 میلادی )، در آمدند (جوادعلی ، ج 4، ص 499؛
د. اسلام ، همانجا). حارث پس از تسلط بر حیره ، مرکز امارت لخمیان (طبری ، ج 2، ص 95ـ97)، دو فرزند خود، شُرَحْبیل و سَلمه ، را فرمانروا کرد؛
شرحبیل را فرمانروای قبیلة بکر و سلمه را فرمانروای قبیلة تغلب (ابوعبیده ، 1407، ج 2، ص 46ـ47؛
جوادعلی ، ج 4، ص 488). این اقدام از جنگ و دشمنی میان این دو قبیله جلوگیری نکرد (برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به ابوعبیده ، 1407، ج 2، ص 45ـ 65؛
ابوالفرج اصفهانی ، ج 12، ص 209ـ 213؛
ابن عبدربه ، ج 5، ص 192؛
شمشاطی ، ج 1، ص 209ـ 228) تا اینکه در اواسط قرن ششم میلادی عَمروبن هند * (حک : 554 ـ 574 میلادی )، که با حمایت انوشیروان ساسانی (حک : 531 ـ 579 میلادی ) به امارت حیره رسیده بود، در محلی به نام ذوالمجاز در نزدیکی مکه ، موفق شد میان دو قبیلة بکر و تغلب صلح برقرار کند (ابوالفرج اصفهانی ، ج 11، ص 42ـ44؛
سالم ، ص 319)، اما به علت اهانت به تغلبیان ، شاعر مشهور تغلبی ، عمروبن کلثوم * ، او را به قتل رساند (ابوعبیده ، 1407، ج 2، ص 605ـ607؛
ابن قتیبه ، 1960، ص 648؛
ابوالفرج اصفهانی ، ج 11، ص 53 ـ54).

تغلبیان در نبردِ ذی قار در اوایل قرن هفتم میلادی نیز شرکت داشتند و در کنار ایرانیان با قبایل بکر و شیبان جنگیدند (ابوعبیده ، 1407، ج 2، ص 489ـ502؛
طبری ، ج 2، ص 193ـ 212؛
ابوالفرج اصفهانی ، ج 24، ص 53 ـ81؛
برای آگاهی از جنگهای تغلبیان با دیگر قبایل در دورة جاهلی رجوع کنید به ابوعبیده ، 1407، ج 2، ص 455ـ456، 477ـ480؛
همو، 1998، ج 1، ص 172، 391ـ393؛
ابوالفرج اصفهانی ، ج 15، ص 309؛
ابن رشیق ، ج 2، ص 207ـ225؛
بکری ، ج 1، ص 133، 181، 281، ج 2، ص 519، 697، ج 4، ص 1313؛
یاقوت حموی ، ج 1، ص 180، ج 2، ص 928).

تغلبیان ، علاوه بر کشاورزی و دامپروری (بلاذری ، ص 183)، تجارت نیز می کردند. گروهی از آنان که در جزیرة فَرَسان ، واقع در دریای سرخ ، می زیستند، سالانه یک کاروان تجاری راهی حبشه می کردند (ابن حائک ، 1403، ص 96؛
یاقوت حموی ، ج 3، ص 874). به نوشتة یاقوت حموی (ج 4، ص 232) تغلبیان در کَباث ، واقع در دیار ربیعه ، نیز بازار داشتند.

تغلبیان ، همانند دیگر قبایل ربیعه ، در عصر جاهلیت بت پرست بودند. نام برخی از بتهای آنان در منابع ذکر شده است (ابن هشام ، ج 1، ص 88؛
ابن حبیب ، ص 317؛
یاقوت حموی ، ج 1، ص 395)، اما گروهی از آنان ، بر اثر اقامت در دیار ربیعه و تماس مداوم با رومیان مسیحیِ شام ، به مسیحیت گرویده بودند (ابن حوقل ، ص 19؛
ابن رشیق ، ج 2، ص 194؛
یاقوت حموی ، ج 1، ص 631ـ632). گروهی از تغلبیان مسیحی در جزایر فَرَسان دارای کلیسا بودند و آیینهای خویش را در آنجا اجرا می کردند (ابن حائک ، همانجا؛
یاقوت حموی ، ج 3، ص 874). به عقیدة برخی (بلاذری ، ص 182؛
ابن حزم ، ص 4؛
بیضاوی ، ج 2، ص 137)، تغلبیان در صدر اسلام ، برای حفظ عادات و رسوم جاهلی و استمرار شرابخواری خود به مسیحیت گرویدند و ازینرو جزو اهل کتاب شمرده نمی شدند.

در سال نهم هجری مسیحیان بنی تغلب ، نزد پیامبر اکرم رفتند و متعهد شدند که در ازای باقی ماندن بر مسیحیت ، فرزندانشان را به این دین در نیاورند (ابن کلبی ، نسب مَعَدّ ، ج 1، ص 355؛
طبری ، ج 4، ص 55 ـ56). پس از رحلت پیامبر، تغلبیان جزو قبایلی بودند که مرتد شدند و پس از مقاومتهای فراوان ، مسلمانان آنان را سرکوب کردند (برای نمونه رجوع کنید به طبری ، ج 3، ص 269، 376، 383، ج 4، ص 36، 40). در نبردهای نخستین دورة فتوحات اسلامی ، تغلبیان گاه در کنار ساسانیان و رومیان با مسلمانان می جنگیدند و گاهی نیز به مسلمانان یاری می رساندند (برای آگاهی بیشتر از این نبردها رجوع کنید به همان ، ج 3، ص 381ـ384، 464، 466، 475، ج 4، ص 35ـ37؛
واقدی ، ص 65، 135ـ136؛
ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 2، ص 397ـ 399، 523 ـ524؛
یاقوت حموی ، ج 2، ص 461ـ462، ج 3، ص 864، ج 4، ص 556 ـ 557). خلیفة دوم قصد داشت از تغلبیان مسیحی ساکن جزیرة العرب جزیه بگیرد، در نتیجه گروهی از آنان تصمیم گرفتند به رومیان پناه ببرند، اما با وساطت زُرعة بن نعمان تغلبی به دادن صدقه (زکات ) راضی شدند و با خلیفه صلح کردند (ابن قتیبه ، 1960، ص 574؛
بلاذری ، ص 181ـ 182). در نبرد صفین گروهی از تغلبیان در کنار علی علیه السلام با معاویه جنگیدند و برخی از آنان نیز معاویه را یاری کردند (نصربن مزاحم ، ص 288، 298، 486، 549). در سال 39، گروهی از آنان از علی علیه السلام و از معاویه جدا شدند و در نواحی موصل اقامت گزیدند (ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 3، ص 380).

در دورة اموی و عباسی نیز تغلبیان در برخی حوادث مهم سیاسی و جنگها نقش داشتند (برای نمونه رجوع کنید به طبری ، ج 6، ص 263، ج 7، ص 30ـ32، ج 8، ص 256، 261؛
ازدی ، ص 267ـ 268، 281ـ283؛
ابن خلّکان ، ج 6، ص 31ـ34). در سال 214، یکی از تغلبیان به نام مالک بن طوق بن مالک بن عتّاب ، والی موصل شد (ازدی ، ص 395ـ396). در قرن سوم و چهارم ، بنی حمدان ، که خود را جزو قبیله تغلب می دانستند، دولت شیعی حمدانیان * را در موصل و شام به وجود آوردند. تغلبیان در قرن هفتم در بادیة الشام و نواحی دیگر پراکنده شدند (اطرقجی ، ص 169). در 681، گروهی از آنان در شام ، مانع پیشروی سپاهیان مغول گردیدند (ابن عبری ، ص 288). ابن سعید مغربی (متوفی 685) نوشته است که سراسر جزیرة ابن عمر و دیار ربیعه را گشته ، اما کوچکترین اثری از تغلبیان به صورت قبیله ای نیرومند و مستقل عرب نیافته است (1982، ج 2، ص 602). به عقیدة اطرقجی (همانجا) از قرن نهم دیگر نامی از این قبیلة پرآوازه یافته نشده است .

برخی از قبایل دَواسِر وشَمَّر در عربستان خود را با قبیلة تغلب مرتبط می دانند (حمزه ، ص 158).

از میان قبیلة تغلب ، شاعران فراوانی در عصر جاهلی ظهور کردند که برخی از مشهورترین آنان عبارت اند از: مُهَلْهِل بن ربیعه ، اولین قصیده سرای عرب ؛
عَمروبن کَلْثوم ، صاحب یکی از معلّقات سبع ؛
کُلَیْب بن ربیعه ؛
أَخْنَس بن شهاب معروف به فارس عصا؛
سَلَمة بن خالدبن کعب معروف به سفّاح ؛
صُرَیْم بن مَعْشَر معروف به اُفنون ؛
جابربن حُنَی ، بِشربن سواده معروف به ابن سَلْوَة ؛
و عَمیرة بن جُعَل (ابوتمام ،ص 215؛
ابن قتیبه ، 1405، ص 137ـ 139، 182ـ183؛
آمدی ، ص 27، 83؛
مرزبانی ، 1411، ص 72؛
شمشاطی ، ج 1، ص 190ـ 195؛
ابن نباته ، ص 92ـ 93؛
بغدادی ، ج 1، ص 334، ج 6، ص 8، ج 7، ص 37). برخی شاعران زن این قبیله به شهرت رسیدند (مرزبانی ، 1396، ص 150ـ162).

در دورة اسلامی نیز ادیبان و شاعران و سرداران و فقیهان و قاضیان و محدّثان بسیاری در میان تغلبیان ظهور کردند، برخی از مشهورترین افراد این قبیله عبارت اند از: در قرن اول ، عمروبن اَهْتَم (شاعر مُخَضْرَم )، غیاث بن غَوْث معروف به اَخْطَل (مداح خلفای اموی )، اَعْشی بنی تغلب (شاعر مسیحی و ستایشگر ولیدبن عبدالملک )، ابورُبَیس ، و عُتبة بن وَغْل (ابوتمام ، ص 41ـ42؛
ابن قتیبه ، 1405، ص 319ـ 328، 420ـ421؛
ابوالفرج اصفهانی ، ج 8، ص 280ـ320، ج 11، ص 281ـ284؛
ابن حزم ، ص 305؛
بصری ، ج 2، ص 81 ـ82)؛
در قرن دوم ، کلثوم بن عمرو (شاعر دربار هارون الرشید و برامکه )، قاسم بن طَوق (ابوالفرج اصفهانی ، ج 13، ص 109ـ 125؛
مرزبانی ، 1411، ص 195)؛
در قرن سوم ، احمدبن عمربن خطاب عدْوی و اسحاق بن ایوب ، دو تن از سرداران معروف موصل (ازدی ، ص 88، 337ـ 338)؛
در قرن چهارم و پنجم ، حسن بن عبداللّه (والی اسکندریه در 414) و حسن بن حسین بن حمدان (والی دمشق در 433ـ440؛
ابن خلّکان ، ج 2، ص 279ـ281؛
صفدی ، ج 11، ص 419)؛
در قرن هفتم و هشتم ، ابوالحسن علی بن بسّام شنترینی مؤلف الذخیرة فی محاسن اهل الجزیرة ، ابن صَصَری فقیه بزرگ شافعی و قاضی القضاة شام در 702، و فرج بن قاسم فقیه و شاعر بزرگ غرناطه (متوفی 783؛
ابن سعید مغربی ، 1964، ج 1،ص 417ـ 418؛
صفدی ، ج 8، ص 16ـ19؛
ابن خطیب ، ج 4، ص 253ـ254).


منابع :
(1) حسن بن بشرآمدی ، المؤتلف و المختلف فی اسماء الشعراء و کناهم و القابهم و انسابهم و بعض شعرهم ، در محمدبن عمران مرزبانی ، معجم الشعراء ، چاپ ف . کرنکو، بیروت 1402/ 1982؛
(2) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1385ـ1386/ 1965ـ1966؛
(3) همو، اللباب فی تهذیب الانساب ، بیروت 1414/ 1994؛
(4) ابن حائک ، صفة جزیرة العرب ، چاپ محمدبن علی أکوع ، بیروت 1403/ 1983؛
(5) همو، کتاب الاکلیل ، ج 1، چاپ محمدبن علی أکوع ، بغداد 1977؛
(6) ابن حبیب ، کتاب المحبّر ، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن 1361/ 1942، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(7) ابن حزم ، جمهرة انساب العرب ، چاپ عبدالسلام محمدهارون ، قاهره ( 1982 ) ؛
(8) ابن حوقل ؛
(9) ابن خطیب ، الاحاطة فی اخبار غرناطة ، چاپ محمدعبداللّه عنان ، قاهره 1393ـ1397/ 1973ـ1977؛
(10) ابن خلّکان ؛
ابن رشیق ، العمدة فی محاسن الشعر و آدابه

(11) و نقده ، چاپ محمدمحیی الدین عبدالحمید، بیروت 1401/ 1981؛
(12) ابن سعید مغربی ، المغرب فی حلی المغرب ، چاپ شوقی ضیف ، قاهره 1964؛
(13) همو، نشوة الطرب فی تاریخ جاهلیة العرب ، چاپ نصرت عبدالرحمان ، عمان 1982؛
(14) ابن عبدربه ، العقد الفرید ، چاپ علی شیری ، بیروت 1408ـ1411/ 1988ـ1990؛
(15) ابن عبری ، تاریخ مختصر الدول ، بیروت : دارالمیسره ، ( بی تا. ) ؛
(16) ابن قتیبه ، الشعر و الشعراء، او، طبقات الشعراء ، چاپ مفید قمیحة و نعیم زرزور، بیروت 1405/ 1985؛
(17) همو، المعارف ، چاپ ثروت عکاشه ، قاهره 1960؛
(18) ابن کلبی ، جمهرة النسب لابن الکلبی ، ج 2، چاپ محمود فردوس العظم ، دمشق ، ( بی تا. ) ؛
(19) همو، نسب معدَّوالیمن الکبیر ، چاپ محمود فردوس العظم ، دمشق 1408/ 1988؛
(20) ابن مغربی ، کتاب الایناس بعلم الانساب ، چاپ ابراهیم ابیاری ، بیروت 1400/1980؛
(21) ابن منظور؛
ابن نباته ، سرح العیون فی شرح

(22) رسالة ابن زیدون ، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم ، قاهره 1383/ 1964؛
(23) ابن ندیم ؛
(24) ابن هشام ، السیرة النبویة ، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری ، و عبدالحفیظ شلبی ، بیروت : داراحیاء التراث العربی ، ( بی تا. ) ؛
(25) ابوالفرج اصفهانی ؛
(26) حبیب بن اوس ابوتمام ، کتاب الوحشیات و هوالحماسة الصّغری ، چاپ عبدالعزیز میمنی راجکوتی ، قاهره 1970؛
(27) معمربن مثنی ابوعبیده ، دیوان النقائض : نقائض جریر و الفرزدق ، بیروت 1998؛
(28) همو، کتاب ایام العرب قبل الاسلام ، چاپ عادل جاسم بیاتی ، بیروت 1407/1987؛
(29) یزیدبن محمد ازدی ، تاریخ الموصل ، چاپ علی حبیبه ، قاهره 1387/1967؛
(30) رمزیه اطرقجی ، «تغلب و دورها فی التاریخ »، آداب الرافدین ، ج 9 (سپتامبر 1978)؛
(31) علی بن ابی الفرج بصری ، الحماسة البصریة ، چاپ مختارالدین احمد، حیدرآباد دکن 1383/ 1964؛
(32) عبدالقادربن عمر بغدادی ، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، قاهره 1967ـ1980؛
(33) عبداللّه بن عبدالعزیز بکری ، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع ، چاپ مصطفی سقا، بیروت 1403/ 1983؛
(34) بلاذری ؛
(35) عبداللّه بن عمر بیضاوی ، انوار التنزیل و اسرار التأویل ، المعروف بتفسیر البیضاوی ، مصر 1330، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(36) فؤاد حمزه ، قلب جزیرة العرب ، ریاض ?( 1352/ 1933 ) ؛
(37) سیدعبدالعزیز سالم ، تاریخ العرب فی عصر الجاهلیة ، ( اسکندریه ) 1988؛
(38) سمعانی ؛
(39) علی بن محمد شمشاطی ، کتاب الانوار و محاسن الاشعار ، چاپ سیدمحمدیوسف و عبدالستار احمد فراج ، کویت 1397ـ 1398/ 1977ـ 1978؛
(40) صفدی ؛
(41) طبری ، تاریخ (بیروت )؛
احمد عطیة اللّه ، القاموس الاسلامی ، قاهره 1383ـ1396/ 1963ـ

(42) 1976؛
(43) جوادعلی ، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام ، بیروت 1976ـ 1978؛
احمدبن علی قلقشندی ، نهایة الارب فی معرفة

(44) انساب العرب ، بیروت 1405/ 1984؛
(45) محمدبن محمدمرتضی زبیدی ، تاج العروس من جواهر القاموس ، ج 3، چاپ عبدالکریم عزباوی ، کویت 1386/1967؛
(46) محمدبن عمران مرزبانی ، اشعار النساء ، چاپ سامی مکی عانی و هلال ناجی ، بغداد 1396/1976؛
(47) همو، معجم الشعراء ، چاپ ف . کرنکو، بیروت 1411/1991؛
(48) مفضّل ضبّی ، امثال العرب ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1403/1983؛
(49) نصربن مزاحم ، وقعة صفّین ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، قاهره 1382، چاپ افست قم 1404؛
محمدبن عمر واقدی ، تاریخ فتوح الجزیرة و الخابور و

(50) دیار بکر و العراق ، چاپ عبدالعزیز فیاض حرفوش ، دمشق 1417/1996؛
(51) یاقوت حموی ؛


(52) EI 2 , s.v. "Taghlib B . Wa ¦ Ý il" (by M. Lecker).

/ ستار عودی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3662
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست