responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3631

 

التعریفات ، رساله ای به عربی در بارة اصطلاحات معارف و علوم در دورة اسلامی ، از میرسید شریف جرجانی * ، متکلم و ادیب و منطقی سدة هشتم و نهم .

التعریفات ، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی در علوم عقلی و نقلی شامل صرف و نحو و بلاغت ، فقه و اصول فقه ، حدیث ، تفسیر، هیئت ، ریاضیات ، کلام ، منطق ، فلسفه ، عرفان و فِرَق است . جرجانی به گفتة خود «این کتاب را برای تسهیل استفادة از آن بر اساس حروف هجاء از الف تا یاء» مرتب کرده (ص 19) و تعریف هر اصطلاح را به طرزی که معمول قدما بوده ذکر کرده است (اقبال آشتیانی ، بخش 1، ص 66). این کتاب ، حدود 1700 اصطلاح را در بر دارد، نخستین آن اصطلاح فقهیِ «الا´بِق » و آخرین آن معرفی فرقة «یونسیه » است . التعریفات مرجعی است که بسیاری از کتابها، برای شرح و تعریف اصطلاحات علوم مختلف ، به آن استناد کرده اند.

جرجانی در تألیف التعریفات ، علاوه بر قرآن و احادیث نبوی ، از منابع گوناگونی بهره جسته و گاه برخی از آنها را نام

برده است ؛
برای نمونه ، در تعریف «الاستقامة » (ص 37) و «الاخلاص » (ص 28) سخنان ابوعلی دقّاق و فضیل بن عیاض را از رسالة قشیریه (ص 311، 316) نقل کرده و «ذوالعقل و العین » (ص 144) و «الحروف العالیات » (ص 116) را بترتیب ، از اصطلاحات الصوفیة عبدالرزاق کاشی (ص 162ـ163) و کشف الغایات (ص 292) از مؤلفی ناشناخته در شرح التجلیات الالهیة ابن عربی و نیز «مرید» (ص 269) را از فتوحات المکیة ابن عربی (سفر 13، ص 233) و «صنعة التسمیط » (ص 176) را بااستفاده از یکی از ابیات مقصورة ابن درید نقل کرده است . اصطلاحات فقهی کتاب التعریفات با استفاده از آثار محمدبن ادریس شافعی ، ابوحنیفه نعمان بن ثابت و محمدبن حسن شیبانی نقل شده است ؛
به عنوان مثال ، مؤلف در تعریف «اللغو» (ص 247) سخن شافعی را از احکام القرآن (ج 2، ص 106ـ107) و سخن دیگری از همو را در تعریف «القدرة » (ص 222) از کتاب الاُمّ (ج 2، ص 52) به نقل آورده است . نیز به مناسبت ، از منابعی مثل المبسوط سرخسی و السِّیَر الکبیر و جامع الصغیر و جامع الکبیر شیبانی نام برده است .

التعریفات بارها چاپ شده است . گوستاو فلوگل نخستین بار آن را در 1261/ 1845 به انضمام اصطلاحات الصوفیة ابن عربی در لایپزیگ چاپ کرد (زیدان ، ج 3، ص 236؛
سرکیس ، ج 1، ستون 678ـ679). همچنین ، مناوی آن را با عنوان التوقیف علی مهمات التعریف در پاریس چاپ کرد (زیدان ، همانجا؛
حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 422).

کتاب التعریفات به فارسی و فرانسه ترجمه و چاپ شده است . نخستین بار گزیده ای از متن اصلی آن را عمران علیزاده (تبریز 1360 ش ) به فارسی بر گرداند و سپس متن کامل آن را حسن سیدعرب و سیما نوربخش (تهران 1377 ش ) ترجمه کردند. موریس ژلتون (تهران 1994) نیز آن را به فرانسه بر گردانده است .


منابع :
(1) ابن عربی ، الفتوحات المکیة ، سفر 13، چاپ عثمان یحیی ، قاهره 1410/ 1990؛
(2) عباس اقبال آشتیانی ، مجموعة مقالات عباس اقبال آشتیانی ، بخش 1، گردآوری و تدوین از محمد دبیرسیاقی : «تربیت یا تعلیم اخلاقی »، تهران 1369 ش ؛
(3) علی بن محمد جرجانی ، کتاب التعریفات ، چاپ ابراهیم ابیاری ، بیروت 1405/1985؛
(4) حاجی خلیفه ؛
(5) جرجی زیدان ، کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة ، مصر 1911ـ1914؛
(6) سرکیس ؛
(7) محمدبن ادریس شافعی ، احکام القرآن ، چاپ قاسم شماعی رفاعی ، قاهره ?( 1371 ) ، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(8) همو، الاُمّ ، چاپ محمد زهری نجار، بیروت ( بی تا. ) ؛
(9) عبدالرزاق کاشی ، اصطلاحات الصوفیة ، چاپ محمد کمال ابراهیم جعفر، مصر 1981؛
(10) عبدالکریم بن هوازن قشیری ، الرسالة القشیریة ، چاپ عبدالحلیم محمود و محمودبن شریف ، قاهره ( بی تا. ) ، چاپ افست قم 1374 ش ؛
(11) کتاب کشف الغایات فی شرح ما اکتنفت علیه التجلیات ، در ابن عربی ، التجلیات الالهیة ، چاپ عثمان اسماعیل یحیی ، تهران 1367 ش .

/ سیما نوربخش /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3631
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست