responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 358

 

بالْیوز ، عنوان سفیران جمهوری ونیز در دربار عثمانی ، مأخوذ از بایولوس لاتینی به معنای باربر یا حامل . در قرون وسطی این معنی بکلی تغییر یافته و واژه با معنای جدید از طریق یونانیان و رومیان به فرانکها و از فرانکها به ونیزیان منتقل شده است . در این زمان ، به کسانی که در رأس مهاجرنشینهای بازرگانی ونیزی قرار می گرفتند بایلو و بایلوس می گفتند.

مهاجران ونیزی که در سواحل شام به صورت پراکنده می زیستند، پس از رونق امور بازرگانیشان و کسب اهمیّت سیاسی و اقتصادی ، زیر لوای یک بایولوس متّحد شدند.

آنان با حکّام بلاد اسلامی ـ که کالاهای تجاری مشرق زمین از طریق بلاد آنها به سرزمینهای صلیبیان برده می شد ـ مناسباتی داشتند و با اجازة ملک ظاهر غیاث الدین غازی ، فرزند صلاح الدین * ایوبی که بر حلب حکومت می کرد (582 ـ 613)، کاروانسرا و تأسیسات دیگری در آن شهر ایجاد کردند. بعدها جانشین او، ملک عزیز غیاث الدین محمد (حک : 613ـ634)، نیز با تعیین بایلو در رأس ونیزیان مقیم حلب و لاذقیه موافقت کرد (هاید، ج 1، ص 374ـ376). ونیزیان با امپراتوری طرابزون مناسبات تجاری داشتند

و در 718/1319 با امپراتور الکسیوس دوم و در 765/1364 با الکسیوس سوم قراردادهای بازرگانی بستند. پس از عقد این قراردادها، در طرابزون محلة خاصی به بازرگانی آنان اختصاص یافت و بایولوسی که اختیاراتش در ردیف اختیارات بایولوس قسطنطنیه بود، در این شهر مستقر شد (زاکیتنوس ، ص 6، 28، 36، 83).

پس از سقوط قسطنطنیه (857/1453) به دست سلطان محمد فاتح * ، جمهوری ونیز درصدد برآمد ضربة بزرگی را که بر تجارتش وارد شده بود جبران کند و بارتولومیو مارچلو را به استانبول اعزام کرد. او در 19 ربیع الا´خر 858/18 آوریل 1454 با بابِ عالی * قرارداد بازرگانی منعقد ساخت که به موجب آن ، کشتیهای ونیزی می توانستند در بندرهای عثمانی آزادانه رفت و آمد کنند. کالاهای تجاری مشمول 2% مالیات رسمی بود، ولی حقوق و امتیازات ونیزیها در دورة امپراتوری روم شرقی به رسمیت شناخته نشد. در عین حال ونیز حق داشت که در خاک عثمانی بایلو داشته باشد و اولین کسی که این وظیفه را به عهده گرفت مارچلو بود. بایلو رئیس ونیزیهای مقیم عثمانی بود و به امور اداری آنان رسیدگی می کرد و برای حل بعضی از اختلافات آنان حق داوری داشت .

به این ترتیب ، پس از آنکه مناسبات عثمانی و ونیز محکمتر شد، کلمة بایلو به زبان ترکی راه یافت و در متونِ این زبان به صورت بالیوس و بایلوس و بالیوز و در عهدنامه ها غالباً به شکل بالیوس ضبط شد. اصل این کلمه ، چنانکه ذکر شد، در لاتینی بایولوس بوده و در بعضی از اسناد ایتالیایی نیز به صورت بایلوس ضبط شده است . این کلمه با تلفظ اصلی وارد زبان ترکی شد و به مرور زمان ، پس از تغییراتی کوچک ، به صورت بالیوس و بالیوز درآمد. شکل «بایلوس » هم به کار رفته ، که در متون ترکی در زبان محاوره رواج نداشته است ( رجوع کنید به فریدون بیک ، ج 2، ص 484، عهدنامة دورة عثمان دوم ؛ نعیما، ج 4، ص 382؛ جودت پاشا، ج 4، ص 251؛ دومالاتری ، ج 3، ص 790).

ونیزیها دو نوع سفیر به دربار عثمانی می فرستادند. برخی از آنان سفیرانی بودند که برای مأموریتهای فوق العاده ، مانند حل و فصل مسائل مهم یا گفتن شادباش به مناسبت جلوس سلطان ، می آمدند و پس از پایان مأموریت بازمی گشتند. اصطلاح بالیوز برای این دسته از سفیران به کار نرفته است . عدة دیگر به موجب قراردادها می آمدند و مدتی معین در استانبول اقامت می کردند و عنوان «وندیک بالیوسی » (بالیوز ونیز) داشتند. در مآخذ ترکی از آنها به «مقیم اولان ایلچی » (سفیر مقیم ) و «اقامت ایلچی سی » (سفیر اقامت ) یاد شده است (راشد، ج 1، ص 186؛ واصف ، ج 1، ص 40). عنوان بالیوز که در اصل به سفرای ونیز

اطلاق می شد، ظاهراً بتدریج به سفرای سایر کشورها و حتی رایزنها (کنسولها) نیز اطلاق شده است ؛ مثلاً راشد این عنوان را دربارة سفرای فرانسه و انگلستان به کار برده است (ج 1، ص 252، ج 4، ص 345) و نعیما نیز هنگام بحث از حادثه ای که سبب عزل شیخ الاسلام بهائی افندی شد، از رایزن انگلیس مقیم ازمیر با عنوان بالیوز انگلیس یاد کرده است (ج 5، ص 64 به بعد).

در آغاز، دوران مأموریت بالیوزهای ونیزی در استانبول ، یک سال بود، ولی پس از انعقاد معاهدة تجاری 909/1503 به سه سال افزایش یافت . بالیوزها حدود سه قرن و نیم از فتح قسطنطنیه تا انقراض جمهوری ونیز (1211/1797)، نقش مهمی در زمینه های تجاری و سیاسی ونیز و عثمانی

ایفا کردند. در زمان صلح برای تأمین منافع ونیز فعالیت می کردند و در زمان جنگ میان دو دولت ، به زندان می افتادند یا تحت نظر قرار می گرفتند. ولی ، به طور کلی ، دولت عثمانی هم با بالیوزها و هم با بازرگانان ونیزی بخوبی رفتار می کرد و معاهدات را محترم می شمرد. آخرین بالیوز ونیز در

استانبول ، فرانسیسکو وندرامین بود که در 2 شعبان 1211/31 ژانویة 1797 به حضور سلطان سلیم * سوم پذیرفته شد و در همان سال جمهوری ونیز با معاهدة کامپوفورمیو از میان رفت .

بالیوزها به دولتهای متبوع خود گزارشهایی می فرستادند که بخشی از آنها نوشته های رسمی و اداری و شامل مسائل روزمره و نحوة ادارة مهاجران بود. نوع دیگر گزارشهایی بود که هر بالیوز تا پانزده روز پس از مراجعت از مأموریت خود، آن را می نوشت و در مجلس سنا قرائت می کرد و به عنوان سفارتنامه نگهداری می شد. این گزارشها شامل بررسی اوضاع عمومی محل مأموریت و اطلاعاتی دربارة شخصیتهای مهم آن کشور بود. نوشتن این گزارشها، که از مهمترین اسناد محرمانه به شمار می رفت ، تا پایان جمهوری ونیز ادامه داشت . گزارشهای بالیوزها، که چاپ و منتشر شده است ، هم از نظر تاریخ مناسبات سیاسی ونیز و هم از نظر اشتمال بر اطلاعات مفید سیاسی و اقتصادی و اجتماعی عثمانی بسیار مهم است .

کلمة «بالیوز» در ایران دورة قاجاری و نیز در بعضی از لهجه های عربی و زبان سواحلی به معنای عام نمایندة سیاسی یا رایزنی (کنسولی ) به کار رفته است .


منابع :
برای اشکال مختلف بالیوز ؤ

(1) احمد جودت پاشا، تاریخ ، استانبول 1309؛
(2) مصطفی نعیما، تاریخ ، استانبول 1280؛
(3) احمد فریدون بیک پاشا، منشآت السلاطین ، استانبول 1275؛


(4) Louis Nicolas Bescherelle, Nouveau dictionnaire national;
(5) Noel V. Carpentier, Philologie francaise ou dictionnaire etymologique ;
(6) C. Daremberg, E. Saglio, Dictionnaire des antiquites grecques et romaines ;
(7) La Grande encyclopedie, IV;
(8) L. de Mas Latrie, Historie de l'Ile de Chypre, Paris 1861;
(9) E. Littre, Dictionnaire de la langue francaise ;
(10) C. de Ville-Hardouin, De la conqueste de Constantinople (Histoire de Constantinople sous les Empereurs francais, Paris I657, I, index) s. v. "baus" ;
(11) for balivo à Enciclopedia Italiana .

تاریخ ونیز و مهاجرنشینها رجوع کنید به

(12) W. Andereas, Staatskunst und Diplomatie der Venezianer im Spiegel ihrer Gesandtenberichte, Leipzig 1943;
(13) Comte Daru, Histoire de Venise, Bruxelles 1836;
(14) Amelot de la Houssaye, Histoire du gouvernement de Venise, Paris 1676, I, 186, F. H. Kretschmayr, Geschichte von Venedig, Vienna 1905-1934;
(15) Abbe Leugier, Histoire de la republique de Venise, Paris 1759-1768;
(16) Nouvelle relation de la ville et republique de Venise , Utrecht 1709.

(17) تاریخ بیزانس و عثمانی رجوع کنید به Le Beau, Histoire du Bas empire, Paris, new ed., especially vol. V, 316, 413;
(18) M. L. Shay, The Ottoman empire from 1720 to 1734 as revealed in despatches of the Venetian Baili (Illinois Studies in the Social Sciences, vol. xxvii, no.3), Urbana, Illinois 1944;
(19) Max Silberschmidt, Venedik menbؤlar i na nazaran, tدrk imparatorlug § unun zuhأru zaman i nda í ark meselesi, Turkish tr.by Kخprدlد- zہde Ahmed Camal, Istanbul 1930;
A. A. Vasiliev, Histoire de l'empire byzantin, Paris 1932.

(20) برای مناسبات و معاهدات میان عثمانی و ونیز رجوع کنید به محمد راشد، تاریخ ؛
(21) مجموعه معاهدات ، استانبول 1294، ج 2، ص 130ـ272؛
(22) احمد واصف ، تاریخ ، استانبول 1219؛


(23) Berlin, Relations diplomatiques de Venise JA, 7 ser. VIII, (1876);
(24) J. Von Hammer-Purgstall, Geschichte des osmanischen Reiches;
(25) W. Heyd, Histoire du commerce du Levant au Moyen-Age, Leipzig 1936;
(26) I diarii di Marino Sanuto, Venezia 1879-1903;
(27) G. Noradounghian, Recueil d'actes internationaux de l'empire ottoman, Paris 1897;
(28) Bertold Spuler, Europجische Diplomaten in Konstantinopel bis zum Frieden von Belgrad (1739), Zeitschrift Osteuropas, I (1936), chap. 2, Venice sect.;
D. A. Zakythinos, Le Chrysobulle d'Alexis III. Comnإne, empereur de Trإbizonde en faveur des Vإnitiens, Paris 1932.

(29) برای سیاحتنامه ها رجوع کنید به Paul Lucas, Troisiةme voyage en 1714, Rouen 1719, I, 67;
(30) Abbإ Sestini, Lettres , Paris 1789. III, 50;
Le Voyage d'outremer de Jean Thenaud suivi de la relation de l'ambassade de Domenico Trevisan auprةs du soudan [sultan?] d'Egypte, 1874.

(31) برای لباسها و نحوه استقبال از سفیران ونیز رجوع کنید به Jouanni â , Van Gaver, Turquie, Paris 1840, Pl.89;
(32) Cesare Vecellio, Costumes anciens et modernes, Paris 1859,I,fig. 69.

گزارشهای بالیوزها در دو مجموعه به چاپ رسیده است :

(33) (i) E. Albةri, Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ser. iii: Turchia, 3 vols., Florence 1840-1855;
(ii) N. Barozzi, G. Berchet, Le Relazioni degli Stati Europei Lette al Senato degli Ambasciatori Veneti nel secolo decimosettimo, ser. V: Turchia, Venice 1866, 1872.

برای فهرست بالیوزها ؤ

(34) (i) Barozzi, Berchet, op. cit., i, 9 ff.;
(35) and (ii) B. Spuler, Die europaische Diplomatie in Konstantinopel. Pt. iv, in Jahrbucher fur Geschichte Osteuropas, I, (1936), 229-274 (با ارجاعات اضافی ) .

(36) ) / د. ج . ا. ( با اضافاتی از )؛
د. ا. ترک / جاوید بایسون (



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 358
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست