responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 357

 

بالیم سلطان ، صوفی قرن دهم که طریقت بکتاشیّه را از نو نظام بخشید و به صورت امروزی درآورد. نام اصلی او، که بکتاشیان بعد از حاجی بکتاش ِ * ولی ، وی را پیر دوّم (پیرثانی ) خود می دانند، خضربالی عنوان شده است .

در کتیبة سر در مقبره اش از نسل حاجی بکتاش معرفی شده است ، ولی بکتاشیّه * او را پسر مرسل بالی و «فرزند طریقتی » حاجی بکتاش می دانند (از جمله رجوع کنید به سعید، ص 314ـ315؛ شاپُلْیو، ص 320).

نقش بالیم سلطان در گسترش طریقت بکتاشیه در آغاز قرن دهم و به موازات آن ، نزدیک شدنش به حکومت عثمانی در دوره ای که جنگ عثمانی ـ صفوی بالا گرفته بود، اهمیّت بسزایی دارد.

بالیم سلطان پس از رسیدن به ریاست بکتاشیه ، در سازمان آن تغییراتی داد. این سخن که بکتاشیه ابتدا طریقتی با گرایش سنّی بوده و هویّت امروزی خود را به کوشش بالیم سلطان به دست آورده است ، مبنای تاریخی ندارد؛ امّا در زمان او، مجرد بودن که در رأس اصول بکتاشیه قرار دارد، ستایش دوازده امام ، و نظریة الوهیّت که به صورت «حق ـ محمد ـ علی » بیان می شود، و همچنین اصل دوازده پوست (سلسله مراتب بکتاشیه )، به مقررات آن طریقت تبدیل شد. بالیم سلطان عناصر شیعی و حروفی * را، که بعد از قرن نهم کم کم در طریقت بکتاشیه راه یافته بود، بدور از نفوذ تبلیغات مذهبی ـ سیاسی صفوی ، تحت ضابطه آورد و در تاریخ بکتاشیه نقش عمده ای ایفا کرد؛ ازینرو میان آنان ، به نشانة سپاس ، اصلی به نام «نیازِ بالیم » پدید آمده است . بعضی پیروان بکتاشیّه ، بویژه پیروان شاخة چلبی ، نوآوریهای بالیم سلطان را در طریقت پذیرفته اند، اما اصول مجرد بودن و همچنین «دده بابایی » (بزرگترین شیخ بودن ) او را قبول نکرده اند.

از بالیم سلطان که در 992 درگذشته است ، هیچگونه اثر یا تألیفی در دست نیست ؛ همچنین انتساب شعر به او مسلّم نشده است .


منابع :
(1) شمس الدین سامی ، قاموس اعلام ، چاپ مهران ، استانبول 1306ـ1316/1889ـ 1898، ذیل «بالیم بابا»؛


(2) J. K. Birge, The Bektashi Order of Dervishes , London 1937, 56-58;
(3) Abdدlba ª ki Gخlp â narl â , Alevر Bekta í i Nefesleri , Istanbul 1963, 108-109;
(4) M. Tevfik Oytan, Bekta í ilig § in I µ yدzد, Istanbul 1979, 373;
(5) Baha Said, "Bekta í iler", TY, no. 28 (1927), 314-326;
(6) E. Behnan ì apolyo, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi , Istanbul 1964, 320;
(7) TA , s. v. "Bal â m Sultan".

) / د. ا. د. ترک / احمد یاشار اجاق (



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 357
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست