تِرمذی ، محمد بن احمد ، محدّث و فقیه شافعی در قرن سوم . در بارة سال ولادت وی اختلاف نظر هست ، اما به احتمال زیاد در ذیحجّة 210 به دنیا آمده است و از محل ولادت او نیز اطلاعی نیست . او در بغداد سکونت داشت ، کنیه اش ابوجعفر و به ترمذی مشهور بود (اسنوی ، ج 1، ص 143ـ144؛ ابن جوزی ، ج 13، ص 77 ؛ صفدی ، ج 2، ص 70). ترمذی در آغاز حنفی مذهب بود، اما در مسجدالنبی پیامبراکرم را در خواب دید و بر اثر آن به مذهب شافعی روی آورد، کتابهایی در مذهب شافعی نوشت و از عالمان بزرگ شافعی در عراق شد (ابن خلّکان ،

ج 4، ص 195ـ196؛ ابن عماد، ج 2، ص 220؛ خطیب بغدادی ، ج 1، ص 365ـ366). ترمذی از راویان ثقه بوده و 29 سال حدیث نوشته است . او از افرادی همچون یحیی بن بُکَیر

مصری و یوسف بن عَدی و رَبیع بن سلیمان روایت کرده است و افرادی همچون احمدبن کامل (الشَّجَری )، عبدالباقی بن قانع (ابن قانع ) و احمدبن یوسف بن خَلاّ د (عَطّار) از وی روایت کرده اند (ذهبی ، ج 13، ص 546؛ مقریزی ، ج 5، ص 285؛ خطیب بغدادی ، ج 1، ص 365). عبادی (ص 56ـ57) او را در طبقة دوم از فقهای شافعی و در شمار کسانی که در حدیث منفردند، آورده است . در بارة او نوشته اند که پارسا و زاهد بود و به قوتی اندک اکتفا می کرد و از کسی چیزی درخواست نمی کرد (خطیب بغدادی ، ج 1، ص 366؛ ابن عماد، همانجا؛ مقریزی ، ج 5، ص 285ـ286).

از آثار ترمذی کتاب اختلاف اهل الصلاة است ، که در آن به عقاید کلامی اشاره کرده است . به نظر ابن صلاح ، صاحب طبقات الفقهاء الشافعیه ، ترمذی در این کتاب کمتر به آرای خود



پرداخته است (ابن قاضی شهبه ، ج 1، ص 83؛ سبکی ، ج 2، ص 188).

ترمذی در آخر عمر دچار اختلال حواس شد. در منابع سال وفات او محرّم 295 ذکر شده است ، اما از محل وفات او اطلاعی در دست نیست (ابن حجر عسقلانی ، ج 5، ص 46؛
اسنوی ، ج 1، ص 143؛
صفدی ؛
سبکی ، همانجاها).

---

منابع :
(1) ابن جوزی ، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/ 1992؛
(2) ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، حیدرآباد دکن 1329ـ1331، چاپ افست بیروت 1390/ 1971؛
(3) ابن خلّکان ؛
(4) ابن عماد؛
(5) ابن قاضی شهبه ، طبقات الشافعیة ، چاپ حافظ عبدالعلیم خان ، بیروت : دارالندوة الجدیدة ، 1407/ 1987؛
(6) عبدالرحیم بن حسن اسنوی ، طبقات الشافعیة ، چاپ کمال یوسف حوت ، بیروت 1407/ 1987؛
(7) خطیب بغدادی ؛
(8) ذهبی ؛
(9) عبدالوهاب بن علی سبکی ، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره 1964ـ1976؛
(10) صفدی ؛
(11) محمدبن احمد عبادی ، کتاب طبقات الفقهاء الشافعیة ، چاپ گوستاو ویتستام ، لیدن 1964؛
(12) احمدبن علی مقریزی ، کتاب المقفّی ' الکبیر ، چاپ محمد یعلاوی ، بیروت 1411/ 1991.

/ عبدالکریم محمدی /