responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 344

 

بالُوی / بالویی ، منسوب به بالویه ، نسبت شماری از محدّثان سدة سوّم تا پنجم هجری . بیشتر این محدّثان به یک نفر نسب می رسانند و غالباً به عدالت و وثاقت مشهورند و نامشان در کتب رجالی و تذکره های حافظان حدیث ذکر شده است . خاندان بالویی از بزرگترین پایگاه حدیث آن دوران ، یعنی نیشابور، برخاستند. در این مقاله 1) محدّثان خاندان بالویی 2) محدّثان مشهور به بالویی معرّفی می شوند:

1) الف ) ابوبکر بالویی ، محمدبن احمدبن بالویة الجلاب (متوفی 340، در 74 سالگی ) از اعیان مشایخ حدیث که ابوطاهر محمّدبن حسن محمّد آبادی ، مفسّر و محدّث نامبردار خراسانی ، او را به بغداد برد و در آنجا صحّت کتابها و سماعات او را تأیید کرد. ابوبکر از محدّثانی چون ابوجعفرمحمّدبن غالب بن حرب و محمّدبن ربع بزّاز و بشربن موسی اسدی سماع حدیث کرده و حافظ ابوعلی حسین بن علی و حافظ ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه حاکم نیشابوری از او نقل حدیث کرده اند (ابن ماکولا، ج 1، ص 533، حاشیه ).

ب ) ابوالعباس محمّدبن احمدبن بالویة نیشابوری معروف به عَضیده (متوفی 296). وی از حنظلی و عمربن زراره و دیگران حدیث شنیده و ابوزکریا عنبری و علی بن عیسی حیری و دیگران از او نقل کرده اند (همان ، ج 1، ص 165).

ج ) ابوعلی حسین بن بالویه بن زیدبن سَیّار نیشابوری حیری ، (متوفی 306)، از محمّدبن حمید و محمّدبن مقاتل رازی نقل حدیث کرده و ابوسعیدبن ابی بکربن ابی عثمان از او روایت کرده است (همانجا).

د) ابوحامدالعصفی ، احمد (یامحمد)بنِبالویه (متوفی جمادی الاولی 343). وی از ابوعلی محمّدبن عمرو الحرَشی و احمدبن سلمة البزّاز و ابوعبداللّه بوشَنْجی و بشربن موسی و محمّدبن ایّوب و دیگران حدیث شنیده و حاکم نیشابوری و محدّثان دیگر از او روایت کرده اند. (همان ، ج 1، ص 166).

ه ) ابونصر بالویی ، محمّدبن احمدبن بالویة الجُلاّ ب . با برادرش ابوبکر سالهای 285 تا 290 را در بغداد به سر برد. آنان از مشایخ آنجا سماع حدیث کرده اند، امّا رشتة اصلی کار ابونصر حدیث نبود و بیشتر با حاکمان و والیان روزگارش معاشرت داشت . وی در اواخر عمر از این علایق چشم پوشیده و در مسجد برادرش ، ابوبکر، معتکف شد. فرزندان او هم مانند پدر سمت حکومتی داشتند. ابونصر از عبداللّه بن احمدبن حنبل روایت حدیث کرده است (همانجا).

بنا به نقل سمعانی (ج 2، ص 61ـ63)، حاکم نیشابوری از او یاد کرده و گفته است که ابونصر در رمضان 339 درگذشت و برادرش ، ابوبکر، بر او نماز خواند.

و) ابوالحسین عبدالواحدبن محمّدبن احمدبن بالویة نیشابوری (متوفی رجب 378). وی از محمّدبن عبدالوّهاب فرّاء و علی بن حسن دیگران حدیث شنیده و ابوسعیدبن ابی بکر و دیگران از وی روایت کرده اند (ابن ماکولا، ج 1، ص 533، حاشیه ؛ ابن اثیر، ج 1، ص 114).

ز) ابومحمد بالویی ، عبداللّه بن احمدبن عبداللّه بالویه . وی معاصر حاکم نیشابوری بوده و آنچه سمعانی و دیگر مؤلّفان کتب حدیثی و رجالی دربارة او و خاندان او و محدّثان همطبقة او آورده اند به حاکم نیشابوری مستند است . بنا به روایت سمعانی (ج 2، ص 61ـ63) از حاکم نیشابوری ، ابومحمّد از خاندان صالحان و مجتهدان آن روزگار و بازماندة مشایخ خاندانش بوده است . هر چند هنگامی وارد بغداد شد که ابوبکربن ابی داوود و ابوالقاسم بن منیع ، دوتن از مشایخ و محدّثان بنام آن دوران ، زنده بودند، به سماع حدیث از

آنان توفیق نیافت . حاکم گوید که از او دربارة اینکه آیا به سماع حدیث از محمّدبن اسحاق خزیمة و ابوالعبّاس سَرّاج توفیق یافته بوده جویا شده ، و ابومحمّد پاسخ مثبت داده است . وی گرایش عرفانی داشته و سخنان مشایخ تصوّف و انس با آنان را بر دیگر طبقات از اهل معارف ترجیح می داده است . حاکم نیشابوری برخی از منقولات عرفانی را که از او شنیده بوده نقل کرده است . این نوع گرایش گویا موجب شد که وی هرگز بر کسی حدیث نخواند و حدیث نیز نقل نکند. در رجب 378 درگذشت و در آرامگاه برادرش ، ابوالحسین ، مدفون شد (ابن اثیر، همانجا).

ح ) ابومحمّد بالویی ، عبدالرّحمن بن محمّدبن بالویة المُزَکّی (متوفی 11 شعبان 410). یکی از بزرگان و ثقات مشایخ حدیث و معاصر حاکم نیشابوری بوده و، بنا به روایت سمعانی (همانجا)، حاکم نیشابوری گفته است که با ابومحمّد در حلقة درس فقه شرکت می کرده و نیز مناظرة او را در مجلس ابوبکر اسحق دیده بوده است . وی اهتمام زیادی در جمع آوری احادیث عالی السَّند ( رجوع کنید به اسناد * )، که براساس شرط شیخین (مسلم و بخاری ) صحیح شمرده می شوند، داشته و، به همین جهت ، مشایخ عصرش خواهان روایت این احادیث از طریق او بوده اند و مدّت یک سال یا کمتر در نزد او به سماع این احادیث پرداخته اند (صریفینی ، ص 471). وی گروه کثیری از محدّثان را درک و از آنان حدیث نقل کرده است : ابوبکربن یحیی المزکّی ، ابوصالح المؤذن ، محمّدبن یعقوب الاصَمّ، ابوبکر الصِبْغی ، ابوالحسن الطرایفی ، ابومحمد الکعبی ، ابوعلی هروی ، ابومحمد ازهری ، ابوعلی صَوّاف ، ابن مَطَر و دیگر بزرگان این طبقه از مشایخ خراسان و عراق (همانجا). وی از پدر خود نیز حدیث نقل کرده و آخرین کسی است که از محمدبن الحسین القطّان نقل حدیث کرده است (ذهبی ، 1961، ج 3، ص 102، صریفینی ، ص 471؛ ذهبی ، 1983، ج 17، ص 240).

ط ) ابوبکر بالویی ، علی بن احمد نیشابوری . بنا بر تقسیم حاکم نیشابوری ، از مشایخ طبقة دوم و از محدّثان شافعی بوده است (دربارة مشخصات این طبقه رجوع کنید به صریفینی ، ص 23). او در نواحی جبال و عراق و نیشابور از محدّثان بسیاری حدیث شنیده و ابوحازم العبدوی ، از بزرگان مشایخ حدیث سدة چهارم ، کتاب الفواید احمدبن حسین مهران را برایش استخراج کرده است . از آنجا که ابوبکر در آغاز میانسالی درگذشت ، به نقل احادیث زیادی نایل نشد. وی از نشربن احمد و ابوعمربن حمدان و حاکم ابواحمد و ابوالفضل صالح بن احمد و ابن شاهین و دارقُطَنی و ابن شاذان و ابن حبابه و دیگر مشایخ این طبقه حدیث شنیده است (همان ، ص 574).

ی ) ابوعبداللّه بالویی حیری ، منصوربن محمدبن عبداللّه . وی از محدّثان طبقة دوّم و از نوادگان دختری ابوبکر حیری است و از دو جانب (پدر و مادر) اصالت شخصی و اعتبار و وثاقت در فن حدیث دارد، از خَفّاف و سیدابوالحسن و ابوالحسن بن اسحاق و دیگر مشایخ این طبقه سماع حدیث کرده است (همان ، ص 676).

ک ) ابواسحاق ، ابراهیم بن علی بن بالویه . وی از محمّدبن عقیل بلخی و محمدبن عبداللّه سمرقندی و دیگران روایت و نیز احادیثی «غریب » از عبداللّه بن وَهْب دینوری نقل کرده است . ابوعلی حسین بن محمّد ماسرجیسی احادیثی برایش برگزید (ابن ماکولا، ج 1، ص 165).

ل ) ابوالقاسم ، عبیداللّه بن ابراهیم بن بالویه المزکّی . وی از احمدبن یوسف و محمّدبن یزید و اسحاق بن عبداللّه سماع حدیث کرده و ابوبکراحمدبن اسحاق بن ایوب و حافظ ابوعلی و محدّثان پس از این دو، در سلسلة روایت ، همه از عبیداللّه بن ابراهیم نقل حدیث کرده اند (همانجا).

م ) ابوابراهیم ، محمدبن الحسین بن محمّد بالویی . وی از ابواسحاق ابراهیم بن محمد اسفراینی حدیث نقل کرده و ابوبکر محمّدبن منصور السمعانی از او روایت کرده است (همان ، ج 1، ص 533، حاشیه ).

2) الف ) ابوسعیدبالویی ، عبدالرّحمن بن احمدبن حامدبن محمودبن محمدبن عبدالرحمن بن سعدبن ابی وقّاص زُهْری نیشابوری (متوفی 374). وی در بخارا سکونت گزید و از ابوحامد یحیی بن بلال و محمدبن قطّان حدیث نقل کرد و تا سالهای آخر عمر در اِشتیخنِ سمرقند دیوان مظالم را سرپرستی می کرد (یاقوت حموی ، ج 1، ص 277؛ سمعانی ، ج 2، ص 61ـ63؛ ابن ماکولا، همانجا).

ب ) ابوسعید بالویی ، عبدالرّحمن بن سعیدبن عبدالرّحمن از محدّثان طبقة دوم نیشابور. وی از نوادگان ابوحسین کیالی (از مشایخ نامبردار طبقة سوم محدّثان نیشابور بنا بر تقسیم حاکم نیشابوری ) و از خاندانی است که به عدالت و وثاقت شهرت داشت . به گفتة حاکم نیشابوری ، وی ، با راهنمایی و افادت جدّش ، از مشایخ طبقة دوّم نیشابور حدیث بسیار شنید لیکن ، از آنجا که در آغاز میانسالی درگذشت ، بر نقل احادیث توفیق نیافت (صریفینی ، ص 492).

ج ) ابوالعباس احمدبن محمّدبن اسحاق بالویی . وی از محمّدبن اسحاق بن خزیمه و ابوقریش و محمّدبن جمعة بن خلف قهستانی و محمّدبن سَرّاج و محمّدبن مسیّب ارغیانی حدیث نقل کرده و ابوسعید، محمّدبن عبدالرّحمن گنجرودی از وی روایت کرده است (ابن ماکولا، ج 1، ص 532، حاشیه ).


منابع :
(1) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب ، بغداد ( بی تا. ) ؛
(2) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب ، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(3) محمدبن احمد ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ، ج 17، بیروت 1983؛
(4) همو، العبر فی خبر من غبر ، ج 3، چاپ فؤاد سید، کویت 1961؛
(5) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، ج 2، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن 1383/1963؛
(6) ابراهیم بن محمد صریفینی ، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق ، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی ، قم 1362 ش ؛
یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناد ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.

/ ابراهیم دیباجی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 344
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست