responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3400

 

تذکره شاه طهماسب ،

کتابی تاریخی به فارسی نوشتة شاه طهماسب اول صفوی ، مشتمل بر زندگینامة وی از جلوس در 930 تا پناهنده شدن بایزید، شاهزادة عثمانی ، به او در 969.

شاه انگیزة خود را از نوشتن این کتاب به یادگار نهادن دستورالعملی برای فرزندانش بیان کرده است (ص 8؛ براون ، ج 4، ص 94). او این کتاب را به تقلید از بابـُرنامه ، نوشتة ظهیرالدین محمد بابُر * ، نوشته است (براون ، همانجا). این تذکره به سبب نشان دادن روحیات شاه طهماسب ارزشمند است ؛ وی در آن بصراحت از مسائلی سخن می گوید که در کمتر منبعی مشاهده می شود، از جمله واهمة او از رویارویی با سلطان عثمانی ، در پیش گرفتن سیاست صبر، و مقابله با سپاه عثمانی از طریق سوزاندن آبادیها و محصولات ایران ( رجوع کنید به طهماسب صفوی اول ، ص 55 ـ57).

تذکرة شاه طهماسب پنج فصل دارد. نویسنده پس از حمد پروردگار و مدح پیامبر اکرم ، به ذکر تاریخ تولد و سال جلوس و وقایع دورة سلطنت خود می پردازد، از جمله : عزل و نصبهایی که در ابتدای سلطنت کرده ، سرکشیهای قزلباشان و کشتار برخی از سران ایشان ، شرحی در بارة سادات مرعشی قوامیة مازندران ، محاصرة هرات در 937 به دست ازبکان (ص 9ـ24)، شورشهای شاهزادگان و امرا و حکام ولایات همچون اولامه تکلو (ص 24ـ 35) و غازی خان تکلو و سام میرزا (ص 35ـ42) و القاص میرزا/ القاسب میرزا (ص 42ـ62)، روابط ایران

و عثمانی در دورة اسکندرپاشا (پاشای ارزروم ؛ ص 62ـ72)، و سرگذشت بایزید، و پناهندگی او به دربار شاه طهماسب (ص 72ـ 78). نثر این کتاب آمیخته به آیات و احادیث و اشعار پندآموز است (برای نمونه رجوع کنید به ص 24ـ25، 32ـ33،44، 50 ـ51) و لغات و تعبیرات ترکی نیز در آن دیده می شود (برای نمونه رجوع کنید به ص 11، 39). این کتاب شرح مفصّلی در بارة خوابهای بیشمار شاه دارد که به گفتة خودش در سختیها راهگشای وی بوده اند (برای نمونه رجوع کنید به ص 23، 38، 53 ـ54، 65ـ67). مطالب اصلی این کتاب در حاشیه پردازیها پنهان مانده است .

نسخة معتبر تذکرة شاه طهماسب در کتابخانة (شمارة 1) مجلس شورای اسلامی (ش 272) موجود است . احمد غلام آن را از مجمع حیدربیک (ظاهراً یک جُنگ ) در 1138 تا 1140 نقل و کتابت کرده است (حائری ، ج 10، بخش 3، ص 1373، 1375). نسخة دیگر که به کتابخانة معتمدالدوله (فرهاد میرزا؟) تعلق داشته ، بسیار پرغلط است و در آخر آن تحریف و افتادگی فراوان است ؛ ابتدای آن نیز با نسخة کتابخانة مجلس تفاوت دارد (همان ، ج 10، بخش 3، ص 1374). اعتمادالسلطنه این نسخه را در ضمن جلد دوم مطلع الشمس (ص 453ـ501)، با نام روزنامة شاه طهماسب اول صفوی ، در 1302 چاپ سنگی کرد. وی همچنین ذیلی بر آن نوشت که شامل ادامة سرگذشت شاه طهماسب تا زمان مرگ اوست (ج 2، ص 501 ـ504). نسخه ای از این تذکره که در 1212 به دستور ابوالفتح سلطان محمد میرزا الصفوی الموسوی الحسینی بهادرخان و به خط عبداللّه استنساخ شده ( رجوع کنید به طهماسب صفوی اول ، ص 79)، درکتابخانة برلین موجود است (برای اطلاع از دیگر نسخ خطی کتاب رجوع کنید به منزوی ، ج 6، ص 4289). در 1308/ 1890 پاول هرن این کتاب را بر اساس نسخة کتابخانة برلین با نام تاریخ شاه طهماسب با مقدمه ای در مجلة > انجمن شرق شناسی آلمان < (ج 44، ص 563 ـ649) در لایپزیگ به چاپ رساند و سال بعد آن را به آلمانی ترجمه و با مقدمه و حواشی به صورت کتابی مستقل در استراسبورگ چاپ کرد (براون ، ج 4، ص 94، پانویس ؛ مشار، ج 1، ستون 1245؛ سحاب ، ص 184). در 1330/ 1912 این نسخه در کلکته چاپ شد (مشار، همانجا). در 1303 ش / 1924 عبدالشکور تذکرة شاه طهماسب را از روی نسخة خطی کتابخانة دولتی برلین در برلین منتشر کرد. این چاپ مطابق چاپ اعتمادالسلطنه است ، لیکن تحریفات و افتادگیهای بخش آخر آن را ندارد و غلطهایش کمتر است ؛ با وجود این ، همچنان با نسخة مجلس تفاوت دارد (حائری ، همانجا).


منابع :
(1) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران 1301ـ1303، چاپ تیمور برهان لیمودهی ، چاپ افست تهران 1362ـ1363ش ؛
(2) ادوارد گرانویل براون ، تاریخ ادبیات ایران ،ج 4: از صفویه تا عصر حاضر ، ترجمة بهرام مقدادی ، چاپ ضیاءالدین سجادی و عبدالحسین نوائی ، تهران 1369ش ؛
(3) عبدالحسین حائری ، فهرست کتابخانة مجلس شورای ملی ، ج 10، بخش 3، تهران 1348ش ؛
(4) ابوالقاسم سحاب ، فرهنگ خاورشناسان ، تهران 1356ش ؛
(5) طهماسب صفوی اول ، شاه ایران ، تذکرة شاه طهماسب : شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش ، برلین 1343؛
(6) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1350ـ1355ش ؛
احمد منزوی ، فهرست نسخه های خطی فارسی ، تهران 1353ش .

/ منیژه ربیعی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3400
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست