responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3312

 

تُجیبی ، قاسم بن یوسف ، محدّث و راوی اخبار و سیّاح مغربی قرن هفتم و هشتم . وی ملقب به علم الدین و مشهور به سَبْتی بوده است . نام او در برخی منابع ابوالقاسم آمده و نسبتهای قیسی و بَلَنْسی نیز برای او ذکر شده است (ذهبی ، ص 688؛
کتانی ، ج 1، ص 264ـ265؛
د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ). تجیبی در حدود 670 در سَبْتَه ، شهری در شمال غربی افریقا در مراکش کنونی ، به دنیا آمد و در همانجا نزد نحویان بزرگی چون مالک بن مرحّل (متوفی 699)، ابن الشاط سَبتی (متوفی 723) و ابن ابی الربیع (متوفی 688) به تحصیل پرداخت (ذهبی ، همانجا؛
صفدی ، ج 24، ص 173؛
د. اسلام ، همانجا). در 696 از سبته خارج شد و به مشرق و شمال شرقی افریقا سفر کرد و در همان سال در دارالنبهیة اسکندریه از تاج الدین علی بن احمد حسنی غَرّافی حدیث شنید (تجیبی ، ص 93؛
ابن سوده ، ص 232). پس از چندی به حج رفت و در راه حج از تقی الدین ابوالفتح ابن دَقیق العید (متوفی 702) حدیث استماع کرد (تجیبی ، ص 16) و در مکه از افرادی چون یوسف بن احمد غسولی (متوفی 700)، ابوالفضل احمدبن هبة اللّه بن عساکر (متوفی 699)، ابوحفص بن قَوّاس (متوفی 698) و شرف الدین بن خلف دمیاطی (متوفی 705) حدیث شنید (تجیبی ، ص 73، 85، 290، 420؛
ذهبی ؛
صفدی ، همانجاها؛
ابن حجر عسقلانی ، ج 3، ص 240). تجیبی در قاهره نیز نزد ابن نحاس (متوفی 698) حدیث و ادب آموخت (تجیبی ، ص 83 ـ84) و برای شنیدن حدیث نزد ذهبی رفت ، ولی ذهبی از او حدیث شنید. وی تجیبی را در شمار مشایخ خود آورده و او را فردی دیندار و در تحصیل جدّی معرفی کرده است (ص 687ـ 688).

به گفتة ذهبی ، تجیبی در 718 در باغی که در سبته داشته ، مقیم بوده و در حدود 735 در همان شهر درگذشته است (ص 688؛
قس د. اسلام ، همانجا: 730).

ابن خطیب (ج 3، ص 185، 199، ج 4، ص 388) نام برخی از شاگردان تجیبی را آورده و به برخی از کسانی که از او حدیث شنیده بوده اند، اشاره کرده است که از آن جمله اند: محمدبن احمدبن خمیس انصاری ، محمدبن قاسم انصاری و یوسف بن موسی بن سلیمان جذامی منتشافری .

مهمترین اثر تجیبی ، مستفاد الرحلة و الاغتراب نام دارد.

این کتاب ، برخلاف دیگر سفرنامه ها، تنها توصیف شهرها نیست ، بلکه بیشتر به کتب رجال می ماند، زیرا هدف تجیبی از سفر به مشرق و زیارت خانة خدا، دیدن و توصیف شهرها نبوده ، بلکه می خواسته با مشایخ و مشاهیر آن شهرها ملاقات کند، از آنان علم بیاموزد و آنان را به نسلهای آینده معرفی

کند. او در این سفرها با مشایخ بزرگی چون ابن دقیق العید و شرف الدین دمیاطی و ذهبی مصاحبت کرده و از آنان اجازة روایت گرفته و به برخی هم اجازة روایت داده است (تجیبی ، ص 16، 73؛
ذهبی ، همانجا). تجیبی در سفرنامة خود ــ که به گفته سخاوی (ص 337) و ابن حجر (همانجا) سه جلد بزرگ بوده است و بخشی از آن به کوشش عبدالحفیظ منصور در 1395/ 1975 در لیبی و تونس چاپ شده است ــ ضمن

ذکر شهرهایی که به آنها سفر کرده ، به استادان و مشایخی که در هر شهر از آنها حدیث یا علمی آموخته و همچنین به مقبرة برخی عالمان در شهرهای مختلف اشاره کرده و در وصف مکة مکرمه بتفصیل به احادیث و اخبار مربوط به اماکن و جایگاههای مقدّس آن پرداخته است (برای تفصیل بیشتر رجوع کنید بهتجیبی ، ص 230ـ 468).

کتاب دیگر تجیبی برنامج نام دارد که در 1401/ 1981 در لیبی و تونس با تحقیق آنا راموس و به کوشش عبدالحفیظ منصور چاپ شده است (ابن سوده ، ص 209؛
کتانی ، ج 1، ص 265؛
د. اسلام ، همانجا). برنامج نام کتابهایی است که در آنها نام استادان مؤلف و کتابهایی که از آغاز خوانده ، فهرستوار ذکر می شود.

فی یرو نویسنده مقالة «تجیبی » در د. اسلام (همانجا) به اشتباه کتاب الترغیب فی الجهاد نوشتة ابوعبداللّه محمدبن عبدالرحمان تجیبی * ، محدّث قرن ششم و هفتم ، را ( رجوع کنید به مقّری ، ج 2، ص 160ـ161) به علم الدین تجیبی نسبت داده است .






منابع :
(1) ابن حجر عسقلانی ، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة ، بیروت 1414/1993؛
(2) ابن خطیب ، الاحاطة فی اخبار غرناطة ، چاپ محمدعبداللّه عنان ، قاهره 1393ـ1397/1973ـ1977؛
(3) ابن سوده ، دلیل مورّخ المغرب الاقصی ' ، بیروت 1418/1997؛
(4) قاسم بن یوسف تجیبی ، مستفادالرحلة والاغتراب ، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس ?( 1395/1975 ) ؛
(5) محمدبن احمد ذهبی ، معجم شیوخ الذهبی ، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی ، بیروت 1410/1990؛
(6) محمدبن عبدالرحمان سخاوی ، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّالتّاریخ ، چاپ فرانتز روزنتال ، بغداد 1382/1963؛
(7) خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 24، چاپ محمد عدنان بَخیت و مصطفی حَیاری ، بیروت 1413/1993؛
(8) محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی ، فهرس الفهارس و الاثبات ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1402/1982؛
(9) احمدبن محمد مقّری ، نفح الطّیب ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1388/1968؛


(10) EI 2 , s.v. " A l-Tud ¢j ¢ ¦âb ¦â" (by Maribel Fierro).

/ محسن معینی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3312
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست