تبریزی ، علی بن عبداللّه ، عالم شافعی در قرن هفتم و هشتم . منابع سال ولادت وی را مختلف ذکر کرده اند که از همه مشهورتر 677 است . محل ولادت او اردبیل بوده ، اما مقیم تبریز شده ؛
ازینرو اردبیلی و اردبیلی تبریزی نیز خوانده شده است . کنیة او ابوالحسن و لقبش تاج الدین است (ابن تغری بردی ، ج 10، ص 145؛
زرکلی ، ج 4، ص 306؛
کحّاله ، ج 7، ص 134؛
نیز رجوع کنید به ابن عماد، ج 6، ص 149).

تبریزی شافعی مذهب بود (بغدادی ، ج 2، ستون 424). وی به فراگیری علوم گوناگون پرداخت و از استادان فراوانی بهره برد؛
نحو را از رکن الدین اَسترآبادی ، علم بیان را از نظام طوسی ، منطق و حکمت را از برهان الدین عبداللّه ، حساب و هندسه را از کمال الدین حسن شیرازی ، علم اصول را از قطب الدین شیرازی ، فقه را از رکن الدین استرآبادی و سراج الدین اردبیلی و خلاف (فقه تطبیقی ) را از علاءالدین نعمان خوارزمی فرا گرفت (ابن حجر عسقلانی ، ج 3، ص 72ـ73؛
سیوطی ، ج 2، ص 171؛
عیسی ، ص 307). وی بیضاوی را نیز درک کرد، اما چیزی از او فرا نگرفت (سیوطی ، همانجا).

تبریزی را جامع علوم مختلف ، سرآمد عالمان عصر خویش و صاحب نظر در نحو، طب ، حساب ، هندسه ، حدیث ، فقه ، اصول ، کلام ، تفسیر و حکمت دانسته اند (ابن حجر عسقلانی ، همانجا؛
عیسی ، ص 308). او در سی سالگی صاحب فتوا بوده و به قول خودش از یکی از مشایخی که محضر فخررازی را درک کرده بوده ، اجازة نقل حدیث داشته است . همچنین تسلط وی بر کتاب الحاوی الصغیر قزوینی در فروع فقه شافعی یکی از خصوصیات مهم علمی اش به شمار می رود (عیسی ، ص 307). شاگردان زیادی نیز پرورش داد، از جمله محب الدین بن ناظر جَیش ، بهاءالدین بن نقیب و صدرالدین حلبی (عیسی ، ص 307ـ 308).

تبریزی در 716 به بغداد رفت و پس از آن برای انجام مناسک حج عازم مکه شد. در 722 همراه کاروانِ حجاج مصر به قاهره رفت و در مدرسة حسامیه به تدریس پرداخت و تا آخر عمر در آنجا ماند. او در قاهره از کسانی چون وانی ، خُتَنی و دبوسی حدیث شنید (اسنوی ، ج 1، ص 155؛
ابن حجر عسقلانی ، ج 3، ص 73؛
عیسی ، ص 307). او در اواخر عمر شنوایی خود را از دست داد و در رمضان 746 در قاهره درگذشت و در همانجا در مزاری که در بیرون بابِ برقیه و نزدیک خانقاه دواداریه برای خویش مهیا کرده بود، دفن شد (اسنوی ، همانجا؛
عیسی ، ص 308). گفته اند که وی زیاد قرآن می خواند و شب زنده دار بود (عیسی ، ص 307).

تبریزی در برخی علوم از جمله فقه ، حدیث ، حساب و ادبیات تألیفاتی دارد که برخی از آنها عبارت اند از: مبسوط الاحکام فی تصحیح ما یتعلق بالکلم و الکلام که شرح مفصّلی بر کافیة ابن حاجب در نحو است (بغدادی ، همانجا)؛
حاشیه بر شرح کتاب الحاوی الصغیر قزوینی (حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 626؛
کحّاله ، همانجا)؛
الکافی فی علوم الحدیث ؛
القسطاس المستقیم فی الحدیث الصحیح القویم (زرکلی ، همانجا)؛
مختصر علوم الحدیث که خلاصة مقدمة فی علوم الحدیث ابن صلاح است ؛
التذکرة فی الحساب (کحّاله ،همانجا).

---

منابع :
(1) ابن تغری بردی ، النجوم الزاهرة فی ملوک مصروالقاهرة ، مصر: دارالکتب ( بی تا. ) ؛
(2) ابن حجر عسقلانی ، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة ، بیروت 1414/1993؛
(3) ابن عماد؛
(4) عبدالرحیم بن حسن اسنوی ، طبقات الشافعیة ، چاپ کمال یوسف حوت ، بیروت 1407/1987؛
(5) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 2، در حاجی خلیفه ، ج 4؛
(6) حاجی خلیفه ؛
(7) زرکلی ؛
(8) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی ، بغیة الوعاة فی طبقات اللّغوییّن و النّحاة ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، قاهره 1384؛
(9) احمد عیسی ، معجم الاطباء: من سنة 650 ه . الی یومنا هذا ، بیروت 1402/1982؛
(10) کحّاله .

/ عبدالکریم محمدی /