responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3205

 

تَبّان ، محمدبن عبدالملک ، متکلم شیعی قرن چهارم و پنجم . کنیة او ابوعبداللّه و نام جدّش محمد تبّان بوده است . تَبّان به معنای کاه فروش است و بدون تشدید نام مکانی است در واسط ، و با ضم تاء و بدون تشدید باء منسوب به تُبان ، روستایی در سُونَج از ناحیة خُزار در ماوراءالنهر است (سمعانی ، ج 1، ص 445ـ446؛ یاقوت حموی ، ج 2، ص 10؛ آقابزرگ طهرانی ، ج 2، ص 78ـ79). در وجه تسمیة محمدبن عبدالملک احتمال دو مورد اول بیشتر است .

از تاریخ تولد و جزئیات زندگانی تبّان اطلاع چندانی در دست نیست ؛ او در ابتدا معتزلی مذهب بود و سپس به تشیع گروید، با اینهمه در بارة او گفته اند که ثبات رأی چندانی نداشته است (نجاشی ، ج 2، ص 333؛ علامه حلّی ، ص 270). او مدتی نزد سیدمرتضی علم الهدی (متوفی 436) به تحصیل علم کلام و اصول فقه پرداخت ، و در محضر این استاد بود که سؤالاتی برای وی مطرح شد که آنها را به صورت مکتوب از استاد پرسید، و سیدمرتضی نیز به آنها پاسخ داد. از سؤالات تبّان می توان به مهارت و تبحر او در علم کلام و قواعد اصول فقه پی برد (آقابزرگ طهرانی ، همانجا). این سؤالات به الاسئلة التبّانیـّة / المسائل التبّانیات و پاسخ آنها به جوابات المسائل التبانیات معروف است . از کتاب اخیر که در رسائل الشریف المرتضی (علم الهدی ، ج 1، ص 93ـ96) به چاپ رسیده است ، معلوم می شود که سؤالها در بارة شناخت احکام شرعی از طریق «ادلة » آنها بوده است . سیدمرتضی عمل به خبر واحد را جایز نمی داند و تبّان بر این مبنای سید، نقض و شبهه وارد می کند. سؤالات تبّان در دَه فصل تنظیم شده و پاسخ هر سؤال در پایان همان فصل آمده است .

آقابزرگ طهرانی (ج 2، ص 78ـ 79) جوابات المسائل التبّانیات را دو کتاب دانسته است : یکی در جواب سلطان التُبان در سه مسئله ، دیگری در دَه فصل ، که پاسخ محمدبن عبدالملک تبّان است ، اما حسینی (ص 34) جوابات المسائل التبّانیات را که شامل سه مسئله است همان جوابات المسائل الموصلیات الاولی می داند. گفتنی است که در هیچیک از کتابهایی که در زمان سیدمرتضی ، یا اندکی بعد، کتب او را فهرست کرده اند، از جوابات المسائل التبّانیات نامی برده نشده است ، اما سیاق کلام در این کتاب با سیاق سایر کتابهای سیدمرتضی مطابق است (آقابزرگ طهرانی ، همانجا). نسخه ای از المسائل التبّانیات در کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی به شمارة 2340 موجود است (فکرت ، ص 173) و نسخة ناقصی نزد حسینی خوانساری بوده که او خود آن را از نسخة دیگری رونویسی کرده بوده است (حسینی خوانساری ، ج 4، ص 418). کتابهای دیگر تبّان عبارت اند از: کتاب المعدوم و کتابٌ فی تکلیف مَنْ عَلِم اللهُ انه یَکْـفُرُ . تبّان در 419 درگذشت (نجاشی ، ج 2، ص 333؛ بغدادی ، ج 2، ستون 63).


منابع :
(1) آقابزرگ طهرانی ؛
(2) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، ج 6؛
(3) احمد حسینی خوانساری ، کشف الاستار عن وجه الکتب و الاسفار ، ج 4، قم 1415؛
(4) سمعانی ؛
(5) حسن بن یوسف علامه حلّی ، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال ، چاپ جواد قیومی ، ( قم ) 1417؛
(6) علی بن حسین علم الهدی ، رسائل الشریف المرتضی ، ج 1، چاپ مهدی رجائی ، قم 1405؛
(7) محمدآصف فکرت ، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی ، مشهد 1369ش ؛
(8) احمدبن علی نجاشی ، رجال النجاشی ، چاپ محمدجواد نائینی ، بیروت 1408/ 1988؛
(9) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، بیروت 1995.

/ محسن معینی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3205
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست