تامَسْنا (در بربری به معنای «کف دست ، دشت »)، نامی باستانی برای دشت ساحلی اطلس در مراکش که رودخانه های بورقراق (بورگرگ ) و امّالربیع ، از سَلا تا مراکش آن را احاطه کرده اند (ابن خلدون ، ج 1، ص 60). این «مستا ی ( = دشت ) مراکشی » که خاک حاصلخیزش آن را مشهور کرده ، به طور سنّتی محل کشت غلات بوده است که در قرون میانه به اندلس صادر می شده است . تامسنا میان دو منطقة کلیدی فاس و مراکش گذرگاهی طبیعی تشکیل می دهد و از مشرق به دره های عمیق پوشیده از جنگل محدود می شود. غنا و موقعیت این ناحیه ، مبیّن تاریخ پویای آن است .

جاینام تامسنا نخستین بار در فهرست مناطقی که ادریس اول آنها را فتح کرده بود و سپس در قلمرو جانشین و پسرش ، ادریس دوم ، دیده می شود. این منطقه تا قرن ششم / دوازدهم در سلطان نشین بَرغَواطه * ــ که پادشاهی تامسنا نیز نامیده می شد ــ ادغام شده بود. پس از امحای این به اصطلاح «مرتدان »، مناطق ویران روستایی ، متروک باقی ماندند و منصور، خلیفة دودمان موحّدون ، قبایل چادرنشین عرب (خَلط ، سفیان و جابر) را در آنجا مستقر کرد. مرینیان از آنجا به عنوان مرتع استفاده می کردند و چارپایان خود را به دست هلال که با طوایف بربر زِناته و هَوّاره وصلت کرد، سپرده بودند. اختلاط این دو نژاد به پیدایش قبایل جدیدی انجامید که به عربی سخن می گفتند و اسکان یافتند و به شاویه * یا چئوئیه معروف شدند. این نام سرانجام جایگزین تامسنای باستانی شد که تا قرن سیزدهم / نوزدهم در اسناد رسمی «مخزن » ( رجوع کنید به خزانه * ) به کار می رفت . با وجود این ، چئوئیه بر منطقة محدودتری دلالت دارد.

جاینامِ تامسنا، اکنون به طور کامل از میان رفته است ؛ تنها جایی در رباط (باب تامسنا) یادآور دروازه ای است که امروزه وجود ندارد و نسبت «مَسناوی » اشارة ضعیفی به آن دارد.

---

منابع :
(1) ابن خلدون ، العبر و دیوان المبتدا و الخبر ، بولاق 1284؛
(2) محمدبن محمد ادریسی ، المغرب ، چاپ دزی و دخویه ، لیدن 1866؛
(3) ( عبداللّه بن عبدالعزیز بکری ، کتاب المغرب فی ذکر بلاد افریقیة و المغرب ، پاریس 1965 ) ؛
(4) علال لخدیمی ، التدخل الاجنبی و المقاومة بالمغرب ، 1810ـ1894 ، دارالبیضاء 1991؛
(5) ( لئوی آفریقایی ، وصف افریقیا ، ترجمه عن الفرنسیة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت 1983 ) ؛
(6) احمدبن خالد ناصری ، الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی ، ج 8 ، دارالبیضاء 1956، ص 30؛


(7) G. Marµais, Les Arabes en Berbإrie du XI e au XIV e siةcles , Paris 1913;
(8) Villes et tribus du Maroc. Casablanca et la Chaou «âa , Paris 1915.

/ حلیمه فَرهَت ( د. اسلام ) /