تالار ، رودی دایمی در حوضة آبریز خزر در استان مازندران . طول آن حدود 147 کیلومتر و عمق آن حدود 5ر2 متر (در قسمت سفلا) است . این رود در دامنة شمالی رشته کوه البرز میانی با جهت جنوبی ـ شمالی جریان دارد. شیب متوسط آن 7ر1% و میانگین آبدهی سالانة آن 260میلیون متر مکعب (در ایستگاه شیرگاه ) است (افشین ، ج 2، ص 96؛ جعفری ، ج 2، ص 145). حوضة آبگیر تالار به مساحت 800 ، 2 کیلومتر مربع ، با خط الرأس از حوضه های سیاهرود در مشرق ، تَجَن در جنوب و بابلرود در مغرب جدا شده است (جعفری ، همانجا؛ پویان ، ص 3).

سرچشمه های تالار در استانهای تهران (شمال شرقی شهرستان فیروزکوه )، سمنان (قسمتهای شمالی شهر شهمیرزاد) و مازندران (شهرستان سوادکوه ) است . ریزابه های مهم رود تالار عبارت است از: بِزلا، تِجُون و توجی در کرانة شرقی ، چَرات به طول 48 کیلومتر، سُرخاب (ظاهراً سرخ آباد از سرشاخه های اولیه ) و کسلیان / کسیلان به طول 58کیلومتر (افشین ، ج 2، ص 97ـ 98، 101). ریزابه های آن در نزدیکی کوههای شاه محمد قُله در 34کیلومتری شمال غربی شهر سمنان ، چالْمیش در 27 کیلومتری شمال شرقی فیروزکوه ، آسمانلو در 25 کیلومتری شمال غربی شهر سمنان و قَدَمگاه در 44 کیلومتری شمال غربی شهر سمنان شکل گرفته است و در پیرامون کوه اُورَم در استان سمنان ، به نام رود کبیر جریان می یابد. این رود پس از پیوستن رودِ سرخ آباد به آن در نزدیکی آبادیِ سفیددارگَله در هفده کیلومتری جنوب شهر پل سفید، تالار نامیده می شود ( د. فارسی ، ج 1، ذیل مادّه ؛ جعفری ، ج 1، ص 185، 356، ج 2، ص 144) و با پیوستن شاخه های فرعی ، آب آن افزوده می شود (پویان ، ص 4).

رود تالار شهرهای پل سفید، زیراب ، شیرگاه و قائمشهر و بیش از یکصد آبادی و مزارع پیرامون را سیراب می کند (جعفری ، ج 2، ص 144؛ مفخّم پایان ، ص 49).

این رود در قسمت علیا، در شهرستان سوادکوه و قسمتی از شهرستان قائمشهر، به موازات جادة اصلی و راه آهن جریان دارد و پس از گذشتن از شهر قائمشهر و آبیاری زمینهای شهرستانهای جویبار و بابلسر در قسمت سفلا، در شمال غربی آبادی عَرَب خِیل (در حدود نُه کیلومتری مشرق شهر بابلسر) به دریای خزر می ریزد (افشین ، ج 2، ص ؛ جعفری ، ج 2، ص 144). دارای دو جریان سیلابی بهاره (از اواخر اسفند تا اواخر فروردین ) و پاییزه (از اوایل شهریور تا اواخر آبان ) است (پویان ، همانجا).

تالار در قسمت علیا از دره های تنگ و کم عرض و در سفلا از درة عریض و پهن با پادگانه های پلکانی شکل می گذرد (شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس ، ج 3، ص 3ـ 5).

در این رود، انواع ماهی یافت می شود (همان ، ص 6). اهالی پیرامون ، آن را تِلار (از ریشة تِل به معنای آویخته و آویزان شده ) می نامند که ظاهراً با ریزش آب از سد مخزنی قدیمی در نزدیکی پل وِرِسک (حدود 29 کیلومتری جنوب پل سفید) مناسبت دارد (موسویان ، ص 28؛ رزم آرا، ج 3، ص 317). در شهرستان سوادکوه ، سرشاخه ها و جانب راست رود به راستوپِی و سمت چپ آن به وَلوپِی معروف است . امروزه دو دهستان در کرانه های راست و چپ رود تالار به همین نامها وجود دارد (موسویان ، ص 28؛ ایران . وزارت کشور، ص 55).

بهره برداری از آب رود تالار از طریق احداث آبراهه یا پمپاژ (از جمله نهر رستم در نزدیکی شیرگاه ) صورت می گیرد (شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس ، ج 3، ص 10ـ11). در سالهای اخیر از بستر رود تالار، ماسة بسیاری برداشت شده ، به طوری که در قسمتهایی از مسیر آن ، پلها (رجوع کنید به ادامة مقاله ) و مزارع حاشیه با خطر آب بردگی و ویرانی روبرو گردیده است . در حال حاضر، در حد فاصل پل آبادی مَلِک کلا در چهارکیلومتری جنوب قائمشهر و پل کیاکلا در چهارده کیلومتری شمال غربی شهر قائمشهر، کارخانه های متعدد سنگ شکنی و تولید شن و ماسه ، در کناره های رود فعالیت دارند (همان ، ج 2، ص 46، ج 3، ص 7؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 28، ص 16، 440).

زباله و فاضلابهای شهری و روستایی و پساب کارخانه ها، سبب آلودگی و پایین آمدن کیفیت آب رود تالار شده است (فتحی ، ص 86؛ پویان ، ص 17، 24).

بر روی این رود، پلهای مهمی احداث شده است ، از جمله : بالو در مسیر زیراب ـ شیرگاه و ظاهراً در جادة قدیمی لَفور؛ کسلیان یا پل دختر در نزدیکی محل پیوستن رود کسلیان به تالار؛ پل سفید در شهر پل سفید؛ و پلی از سنگ و ساروج در نزدیکی آبادی جَوارم در نوزده کیلومتری شمال غربی شهر پل سفید و در مسیری که ظاهراً جادة شاه عباسی بوده است (اعتمادالسلطنه ، ص 77؛ ستوده ، ج 4، بخش 1، ص 404ـ405، 432، 459ـ 460؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 28، ص 174).

---

منابع :
(1) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، التدوین فی احوال جبال شروین : تاریخ سوادکوه مازندران ، چاپ مصطفی احمدزاده ، تهران 1373 ش ؛
(2) یداللّه افشین ، رودخانه های ایران ، تهران 1373 ش ؛
(3) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، نشریة تاریخ تأسیس دار: ( تقسیمات کشوری 1378 ) ، تهران 1378 ش ؛
(4) حسینعلی پویان ، بررسی معارضین رودخانه های استان مازندران : تجن ، تالار، بابلرود، هراز، شیرود ، 1372 ش (گزارش منتشر نشده به شیلات مازندران )؛
(5) عباس جعفری ، گیتاشناسی ایران ، ج 1: کوهها و کوهنامة ایران ، ج 2: رودها و رودنامة ایران ، تهران 1368ـ1376 ش ؛
(6) د. فارسی ؛
(7) رزم آرا؛
(8) منوچهر ستوده ، از آستارا تا استارباد ، تهران 1349 ش ـ ؛
(9) شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس ، طرح تثبیت سواحل و بستر رودخانه های تالار و بابل ، ج 2: گزارش مطالعات ژئوتکنیک ، ج 3 : گزارش فنی طرح ، 1377 ش (منتشر نشده )؛
(10) خسرو فتحی ، برنامه ریزی توسعة فضایی شهرستان سوادکوه ، ساری : سازمان برنامه و بودجة مازندران ، 1377 ش ؛
(11) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 28: ساری ، تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح ، 1370 ش ؛
(12) لطف اللّه مفخّم پایان ، فرهنگ رودهای ایران ، تهران 1353 ش ؛
(13) جلال موسویان ، جستاری در جغرافیای سوادکوه ؛
(14) به انضمام جغرافیای شهری زیرآب ، سوادکوه : مؤسسة مهشاد، 1371 ش .

/ تقی خلیلی جویباری /