responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3156

 

تازی / تازیان ، در فارسی به معنای عرب ، زبان عربی / مردم عرب . لفظ تازی و صورتهای دیگر آن : تاچیک ، تاجیک ، تاژیک ، تازیک و تازیگ ، ظاهراً از نام قبیلة «طی » مشتق شده که همسایة شاهنشاهی ایران و از نیرومندترین قبایل عرب بوده اند و به گواهی مدارک سریانی و یهودی ، و از بابت تسمیة کل به اسم جزء، به معنای عرب یا اعراب به طور کلی بوده است . اینگونه تسمیه نظایر دیگری نیز دارد، چنانکه یونانیان و رومیان لفظ پرسیا ( = پارس ) و عرب لفظ فُرس را که به معنای مردم فارس است ، به همة ایرانیان اطلاق کرده اند. نیز گفته اند که سریانیها و ایرانیان لفظ یون را، که نام قبیله ای در آسیای صغیر بوده ، به معنای همة قوم هلاس یعنی هلنی گرفته اند (دهخدا، ذیل مادّه ). اگر دیده می شود که در متون ، تازی را به معنای

عرب و بعضی صورتهای دیگر آن را به معنای ایرانی گرفته اند، علت آن احتمالاً این باشد که اشتقاق این کلمه را هم از مادّة طی عربی و هم از تات * ترکی دانسته اند. در ترکی واژة تات به معنای «عناصر خارجی » ساکن سرزمین ترکان است و در معنای آن ، با گذشت روزگار، تغییراتی پدید آمده و به ملل تحت استیلای ترکان و از دورة تسلط ترکان بر ایرانیان ، به ایرانیان اطلاق شده است . از سوی دیگر، لفظ تات به گروههایی از مردم ایرانی نژاد ساکن ایران و قفقاز گفته شده که به لهجة تاتی سخن می گویند ( د. فارسی ، ذیل «تات »). بنابراین ، در حقیقت سر و کار ما در این باره با دو واژة همگون یا هم آواست که یکی از آنها تات + چیک < زیک < زی ، به معنای ایرانی است ؛ دیگری ، طی + چیک < زیک < زی ، به معنای عرب (ماهیار نوابی ، ص 310).

محمود کاشغری ، مؤلف دیوان لغات الترک ، لفظ تژک را دقیقاً به معنای اهل فارس گرفته است (ج 1، ص 387). در اوایل قرن چهاردهم / بیستم نیز تاژیک نزد روسها مترادف با سَرْت یا سارت (= سوداگر) به معنای جمعیت اسکان یافتة ایرانی آسیای میانه تلقی شده است که بیشتر تجارت پیشه بوده اند. وجه دیگری که در اشتقاق این لفظ گفته اند این است که کلمه تاژ و تاز به معنای چادر و خیمه نیز هست ، و تازی در مقابل دهقان ، به معنای چادرنشین است در برابر روستانشین (دهخدا، همانجا). بعضی نیز این واژه را مشتق از مصدر تاختن و به معنای یورش برنده و مهاجم تصور کرده اند.


منابع :
(1) د. فارسی ؛
(2) محمد دبیرسیاقی ، «تات و تاجیک و تازیک »، در ناموارة دکتر محمود افشار ، ج 6، چاپ ایرج افشار، تهران 1370ش ؛
(3) دهخدا؛
(4) یحیی ماهیار نوابی ، «تاجیک و تازیک »، در ارج نامة ایرج : به پاس نیم قرن سوابق درخشان فرهنگی و دانشگاهی استاد ایرج افشار ، ج 1، به کوشش محسن باقرزاده ، تهران : توس ، 1377 ش ؛


(5) Mah ¤mu ¦d b. H ¤usayn Ka ¦s ¢h ¢g ¢h ¢ar ¦â, Diva ¦nد Lأgat-it-Tدrk Tercدmesi , tr. Besim Atalay, Ankara 1985-1986.

/ ایرج پروشانی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3156
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست