بالاحصار(2) ، نام قلعه ای در پاکستان که روی تپه های مهم از نظر باستان شناسی ساخته شده و بر نواحی اطراف خود، اعم از شهر و روستا، مشرف و به قلعة پیشاور نیز مشهور است .

قلعة پیشاور، که در حاشیة شمالی شهر کنونی واقع شده و مساحت آن ، چهار کیلومترمربع است ، با دیوارهای دو لایة ضخیم و سنگرگاههای مستحکم بنا شده و دارای قدمت بسیار است . این قلعه نخستین بار به دست بابُر * در 925، هنگامی که از گذرگاه خیبر به هند هجوم می برد، در محل کنونیش بنا شد. سلاطین بابری در سفرهای خود به کابل آنجا را توقفگاه خود قرار می دادند. در آنجا قلعة دیگری به همین نام وجود داشت . قلعة پیشاور، اندک زمانی پس از آنکه به دست بابر ساخته شد، بر اثر هجوم قبایل افغانی مجاور، که آن را خطری برای آزادی دیرینة خود می پنداشتند، ویران شد. اما، در 960، همایون * تجدید بنای آن را به پهلوان دوست ، که مباشر املاک او بود، واگذار کرد و سکندرخان ازبک را به فرماندهی قلعه گماشت . در همان سال قبیلة افغانی دَلَزاک به آنجا حمله کردند ولی سکندر ایشان را به عقب راند. در 994، در زمان سلطنت اکبر، آتش سوزی بزرگی در آنجا روی داد و مقادیر معتنابهی از کالاهای بازرگانی طعمة حریق شد. قلعة پیشاور تا 1079 در تصرّف سلاطین بابری بود. در این سال ، افغانها به فرماندهی اَیْمَل خان آن را تصرف کردند، اما، اندکی بعد، بابریان آنها را از قلعه بیرون راندند و دوباره در آن مستقر شدند.

این قلعه در 1151 به تصرّف نادرشاه افشار * درآمد، ولی پس از کشته شدن او در 1160 سَدوزایی (صدوزایی یا سدوزای )ها به قیادت احمدشاه دُرّانی * بر آن مسلط شدند و تیمورشاه ، فرزند او، آنجا را اقامتگاه خود ساخت . هنگامی که سیکها در 1240 پیشاور را متصرّف شدند، قلعه را ویران کردند و مصالح ساختمانی آن را فروختند. هَری سینگ نَلْوَه ، سردار سیک ، که به اهمیت سوق الجیشی آن پی برده بود، در 1250/1834 آن را با خشت و گل دوباره بنا کرد و سُمیرگَرْه نامید. در 1264/1848 انگلیسیها پیشاور را تصرف کردند و در محل این قلعه دژ نظامی مستحکمی ساختند که اکنون سربازان پاکستانی در آنجا مستقرند.

---

منابع :
(1) گوپال داس ، تاریخ پیشاور (اردو)، لاهور 1870، ص 53، 153؛


(2) Abu'l-Fad ¤ l `Alla ¦ m ¦ â , Akbar-na ¦ ma , Eng. trans. Blochmann, I, 608, III, 528;
(3) 725-733, 750, 800, 802, 812, 850, 867, 956-957,984;
(4) Ba ¦ bur, Emperor of India, Memoirs of Babur, Eng. trans. Leyden and Erskine, London 1831, I, 254, II, III, 158-160;
(5) al-Bada ¦ 'u ¦ n ¦ â , Munta kh ab al-Tawari kh , Eng. trans., Calcutta 1924, II, 366;
(6) W. Erskine, History of India under Babur and Humayun , London 1854, II, 420- 421;
(7) Gazetteer of the Peshawar District , Lahor 1897-1898, 56-57, 364-365;
(8) S. M. Jafar, Peshawar: past and present, Peshawar 1964, 95-102;
(9) Niz ¤ a ¦ m al-Din Ah ¤ mad, T ¤ abak ¤ ہt-i Akbar i ¦ , Eng. trans. B. De, Calcutta 1936, II, 130, 602.

) / د. اسلام / بزمی انصاری (