responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3134

 

تاریخ مختصرالدّول ، کتابی در تاریخ عمومی به عربی تألیف ابن عِبْری * (623ـ685)، دانشمند و مورخ مسیحی یعقوبی .

مؤلف این کتاب را از بخش نخست کتاب دیگرش در تاریخ عمومی ، که به زبان سریانی بوده ، ترجمه و تلخیص کرده و در اواخر عمر در مراغه به درخواست دوستان مسلمان خویش ، مطالب تازه ای در تاریخ اسلام و مغول به آن افزوده است (ابن عبری ، 1326ش ؛ پیشگفتار مشکور، ص 2؛ همو، 1403، مقدمة ناشر، ص ز).

این کتاب به دَه «دولت » (بخش ) تقسیم می شود. هشت بخشِ نخست آن که یک سوم کتاب را دربرمی گیرند، بترتیب عبارت اند از: دولت اولیا، در بارة ویژگیها و دستاوردهای فرهنگی ملل باستان و آفرینش آدم و حوّا و سرگذشت فرزندان آنان تا درگذشت موسی علیه السلام (ص 4ـ34)؛ دولت داوران بنی اسرائیل ، شامل تاریخ بنی اسرائیل پس از حضرت موسی تا روزگار شموئیل / سموئیل پیامبر (ص 35ـ43)؛ دولت پادشاهان بنی اسرائیل ، در بارة سرگذشت بنی اسرائیل از زمان شموئیل تا لشکرکشیهای بُختُنَصَّر (بُخت نَصَّر) آشوری به اورشلیم و اسارت یهودیان به دست او (ص 44ـ71)؛ دولت پادشاهان کَلدانی ، در بارة اوضاع روزگار بختنصر و فرزندان او (ص 72ـ 78)؛ دولت پادشاهان ایران ، در بارة سرگذشت پادشاهان هخامنشی طبق رویدادهای تاریخ یهود (ص 79ـ94)؛ دولت پادشاهان بت پرست یونانی ، در بارة دورة اسکندر و جانشینان او (ص 95ـ107)؛ دولت پادشاهان فرنگ ، در بارة تاریخ سرزمین روم از روزگار آوگوستوس تا زمان یوستی نیانوس سوم (ص 108ـ150) و دولت پادشاهان مسیحی یونانی ، شاملِ تاریخ فرمانروایی روم شرقی (بیزانس ) از زمان تیبریوس تا روزگار هراکلیوس / هرقل (ص 151ـ157). بخش عمدة تاریخ مختصرالدّول ، با عنوان دولت نهم ، دولت پادشاهان عرب مسلمان (ص 158ـ481)، در بارة تاریخ جهان اسلام است که از زندگی حضرت محمد صلی اللّه علیه وآله وسلم (ص 160ـ163) آغاز می شود و پس از ذکر خلفای راشدین (ص 168ـ 185) تا پایان دورة عباسیان (ص 187ـ 475) را در برمی گیرد. بخش آخر کتاب نیز به دولت مغولان در زمان هولاکو، آباقا و ارغون اختصاص دارد (ص 482ـ522). آخرین رویداد تاریخی کتاب ، قتل شمس الدین جوینی به دستور ارغون در 5 شعبان 683 است (ص 521 ـ522).

برخی از ویژگیهای برجستة این کتاب عبارت است از: شرح زندگی فرهنگی هر دورة تاریخی ؛ سرگذشت و آثار بزرگانی چون سلیمان (ص 52 ـ 55)، امپدوکلس (انبادقلس ) و فیثاغورس (فیثاغوروس ؛ ص 50ـ51، 77)، هومر (اومیروس ؛ ص 61)، طالس / تالس / ثالیس ، بَلینوس / بلیناس / آپولونیوس ، اقلیدس و ارشمیدس (ص 62ـ63)، زردشت (ص 82 ـ83) و مانی (ص 129ـ 131)؛ چگونگی ساخته شدن شهرها (مثلاً رجوع کنید به ص 50، 66ـ67)؛ و وصف مفصّلی از مذاهب و فرقه های دینی و علوم و فلسفة اسلامی (ص 167ـ 168، 213ـ216) و شرح زندگی یهودیان و مسیحیان هر دوره (ص 121ـ122، 315ـ 316).

در برخی بخشهای این کتاب مطالب تاریخی ارزشمندی مطرح شده است ، از جمله نویسنده در چهار بخشِ نخست ، در شرح رویدادهای پیامبران و پادشاهان یهودی و مسیحی ، از نوشته های علمای مسیحی چون ائوسبیوس / اوسبیوس ، آندرونیکوس و یعقوب رهاوی بهره گرفته (ص 18، 43، 48، 51) و گاه در بارة روایتها داوری و اظهارنظر کرده است (رجوع کنید به ص 11ـ12، در خصوص نظر یونانیان راجع به مطابقت خنوخ با هرمس ). همچنین در ذکر روابط مغولان و مسیحیان ، دیدگاههای صرفاً مسیحی را نقل نموده و از توجه و علاقة ایلخانان به مسیحیان سخن گفته است (ص 505ـ506). مؤلف در اصل سریانی این کتاب و نیز در اثر دیگرش ، تاریخ کلیسا ، اطلاعات بیشتری از وضع مسیحیان این دوره آورده است (اشپولر، ص 12).

ابن عبری ، پس از ابوریحان بیرونی (1923، ص 89 ، 111؛ همو، 1373ـ 1375، ج 1، ص 155ـ156)، از معدود مورخان شرقی است که فهرست نسبتاً دقیقی از پادشاهان هخامنشی را آورده است . در این فهرست ، اسامی چهارده پادشاه با ذکر مدت سلطنت آنان و رویدادهای مهم روزگارشان طبق حوادث تاریخ یهود، از جمله آزاد شدن تبعیدیان یهودی به دستور کوروش (ص 81ـ82)، آمده است . بررسی متن و اشارات مؤلف (مثلاً رجوع کنید به ص 83) نشان می دهد که وی مطالب کتاب را از منابع یونانی و رومی گرفته (یارشاطر، ص 49ـ 65) و آنها را با رویدادهای عهد عتیق (کتاب دانیال نبی ، 6 : 1ـ26؛
کتاب عزرا، 6 :11ـ22، 7: 1ـ 28؛
کتاب نحمیا، 2: 1ـ9) تکمیل کرده است . ابن عبری شرحی از دولت اشکانی نمی دهد ولی در بخش هفتم به فرمانروایی آلکساندر سوروس (اسکندروس قیصر؛
ص 126) به بعد اشاره می کند و در بخش هشتم در بارة روابط دولت ساسانی و دولت روم شرقی مطالب فراوانی می آورد، از جمله روابط یوستی نیانوس و خسرو انوشیروان و پیدایی یک ستارة دنباله دار در آن زمان به نقل از منابع رومی (ص 148؛
پروکوپیوس ، ص 126)، و روابط ماوریکیوس و هراکلیوس با خسروپرویز که مؤلف به اشتباه وی را خسرو انوشیروان دانسته است (رجوع کنید به ص 152ـ154).

یکی از منابع عمدة تاریخ اسلامی مورد استفادة ابن عبری ، الکامل فی التاریخ ابن اثیر بوده ، گرچه وی با منابع دیگر، بویژه منابع سلجوقی ، آشنا بوده است . وی تاریخ خوارزمشاهیان ، اسماعیلیان و مغولان را از تاریخ جهانگشای خلاصه کرده (اقبال آشتیانی ، ص 492) و در شرح حوادث روزگار خود، خاصه آنچه به بین النهرین و سوریه مربوط می شود، مطالب تازه ای آورده است . در خصوص تاریخ علوم ، مطالب کتاب

بیشتر مبتنی بر تاریخ الحکماء ابن قِفْطی است (سارتون ، ج 2، بخش 2، ص 2213).

تاریخ مختصرالدّول نخستین بار در 1073/ 1663 به کوشش ادوارد پوکاک به لاتین ترجمه و در آکسفورد منتشر شد. آنطون صالحانی متن عربی این کتاب را با مقابلة نسخه های متعدد و مراجعه به اصل سریانی آن و منابع تاریخی اسلامی ، تصحیح کرد و با افزودن حواشی و فهرستهایی در 1307/ 1890 در بیروت به چاپ رساند (سرکیس ، ج 1، ستون 340). حشمت اللّه ریاضی و محمدعلی تاج پور این کتاب را به فارسی ترجمه و در 1364 ش در تهران چاپ کردند. عبدالمحمد آیتی نیز آن را در اوایل دهة شصت به فارسی ترجمه کرده و در 1377 ش در تهران به چاپ رسانده است .


منابع :
(1) علاوه بر کتاب مقدس . عهد عتیق ؛
(2) ابن عبری ، تاریخ ایران باستان ، ترجمه از دو متن سریانی و عربی از یوسف بنیان و محمدجواد مشکور، چاپ محمدجواد مشکور، تهران 1326ش ؛
(3) همو، تاریخ مختصرالدول ، چاپ انطون صالحانی یسوعی ، لبنان 1403/1983؛
(4) ابوریحان بیرونی ، الا´ثار الباقیة عن القرون الخالیة ، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ 1923؛
(5) همو، کتاب القانون المسعودی ، حیدرآباد دکن 1373ـ1375/ 1954ـ1956؛
(6) برتولد اشپولر، تاریخ مغول در ایران ، ترجمة محمود میرآفتاب ، تهران 1365ش ؛
(7) عباس اقبال آشتیانی ، تاریخ مغول : از حملة چنگیز تا تشکیل دولت تیموری ، تهران 1364ش ؛
(8) پروکوپیوس ، جنگهای ایران و روم ، ترجمة محمد سعیدی ، تهران 1365ش ؛
(9) جورج سارتون ، مقدمه بر تاریخ علم ، ترجمة غلامحسین صدری افشار، تهران 1353ـ1357ش ؛
(10) سرکیس ؛


(11) Ehsan Yarshater, "Lists of the Achaemenid kings in Biruni and Bar Hebraeus", in Biruni Symposium , ed. Ehsan Yarshater, Columbia: Columbia University, 1976.

/ مهرداد قدرت دیزجی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3134
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست