responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3050

 

تادِلی ، علی بن موسی بن عبداللّه بن محمدبن هِیْدور ، صاحب آثاری در ریاضیات و احکام نجوم . تادلی به ابن هیدور نیز شناخته می شود (قربانی ، ص 318). از زندگی او اطلاعی در دست نیست ، جز آنکه در تادلا * ، در مراکش ، به دنیا آمد (بروکلمان ، > ذیل < ، ج 2، ص 365)، در فاس زندگی کرد و در 816 در همانجا بر اثر قحطی درگذشت (زرکلی ، ج 4، ص 306ـ 307).

مهمترین اثر تادلی ، تحفة الطلاب و اُمنیة ( مُنیَة ) الحُسّاب فی شرح ما اَشکَل من رفع الحجاب است در شرح کتاب رفع الحجاب عن وجوه اعمال الحساب تألیف ریاضیدانِ مشهور هموطنش ، ابن بنّای مراکشی * (دلا ویدا ، ص 217). ابن بنّا بر کتابِ التلخیص فی اعمال الحساب خود ــ که اقتباسی از کتاب ریاضیِ محمدبن عبداللّه حصار * (سارتون ، ج 2، بخش 2، ص 2236) بود ــ شرحی نوشت و آن را رفع الحجاب ... نامید (طوقان ، ص 431). شرح تادلی را شرح التلخیص فی اعمال الحساب نیز دانسته اند (قربانی ، همانجا) و آن را التمحیص هم نامیده اند (زرکلی ، ج 4، ص 307؛ قربانی ، همانجا). از شرح تادلی چند نسخة خطی باقی مانده است (بروکلمان ، > ذیل < ، ج 2، ص 364). بخشی از این اثر را که اختصاص به روشهای یافتن اعداد مُتَحاب دارد، رشدی راشد در مجلة تاریخ العلوم العربیة (ج 6، ش 1و2، ص 64ـ 68) به چاپ رسانده است . در این بخش تادلی ، همانند بسیاری از ریاضیدانان پیش از خود که سابقة آنها به ثابت بن قره * می رسد، اعداد 220 و 284 را کوچکترین جفت اعداد متحاب ذکر کرده (ص 64) و برای به دست آوردن این دو عدد و دو عدد متحاب بعدی (17296 و 18416) همانند پیشینیان از اعداد زوج الزوج ( n 2) استفاده کرده است (همان ، ص 64ـ 68). قربانی (همانجا) رساله ای با نام تقیید علی رفع الحجاب لابن البناء به تادلی نسبت داده است اما به نوشتة زرکلی (همانجا) این عنوان ، نام دیگر تحفة الطلاب اوست . در فصلی از تحفة الطلاب که رشدی راشد به چاپ رسانده ، تادلی از رساله ای یاد کرده است که قصد داشته در آینده بنویسد و در آن به شرح براهین مختلف دربارة اعداد متحاب بپردازد (ص 68)، اما از آن کتاب اطلاعی در دست نیست . از دیگر آثار اوست : رسالة فی اصول علم الحساب که نسخه ای از آن در تونس وجود دارد ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «کسر»)

و رسالة الاعتبارات النظریة فی الاحکام النجومیة در احکام نجوم که چند نسخة خطی از آن باقی مانده (بروکلمان ، > ذیل < ، ج 2، ص 365؛ درنبورگ ، ج 2، قسم 3، ص 15) و احمدبابا تُنْبکتی * ، ادیب و دانشمند سودانی ، در کتاب نیل الابتهاج بِتَطریز الدیباج از آن نام برده است (رنو ، ص 179؛ درنبورگ ، همانجا).


منابع :
(1) علی بن موسی تادِلی ، «فی ایجاد الاعداد المتحابة من اعداد زوج الزوج »، چاپ رشدی راشد، مجلة تاریخ العلوم العربیة ، ج 6، ش 1 و 2 (1982)؛
(2) زرکلی ؛
(3) جورج سارتون ، مقدّمه بر تاریخ علم ، ترجمة غلامحسین صدری افشار، تهران 1353ـ1357ش ؛
(4) قدری حافظ طوقان ، تراث العرب العلمی فی الریاضیات و الفلک ، بیروت ?( 1963 ) ؛
(5) ابوالقاسم قربانی ، زندگینامة ریاضیدانان دورة اسلامی : از سدة سوم تا سدة یازدهم هجری ، تهران 1365ش ؛


(6) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Supplementband , 1937-1942;
(7) Giorgio Levi Della Vida, Elenco dei manoscritti arabi islamici della Biblioteca Vaticana , Vol. I, Vatican 1968;
Hartwig Derenbourg, Les manuscrits arabes de l'Escurial , vol. 2,

(8) fascs. 2-3, Paris 1941;
(9) EI 2 , s.v. "Kasr" (by M. Souissi);
(10) H. P. J. Renaud, "Additions et corrections ب Suter `Die Mathematiker und Astronomen der Araber'", ISIS , XVIII (1932).

/ منیژه قره زاد شربیانی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3050
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست