responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3023

 

تاج العُلی ' عَلَوی ، اشرف بن اَعَزّ/ اَغَرّ ، نَسَب شناس ، عالم ، شاعر و مفسر شیعی در قرن ششم و هفتم . لقب وی در منابع تاج العُلاء هم ضبط شده است (ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 449؛
امین ، ج 3، ص 460؛
نیز رجوع کنید به ابن عدیم ، ج 4، ص 423؛
ظاهراً تصحیف تاج العلماء رجوع کنید به منزوی ، ذیل «تاج العلی »). نسب او با چندین واسطه به امام حسن مجتبی علیه السلام می رسد؛
بدین سبب او را حسنی و علوی خوانده اند (طباطبائی ، ج 1، ص 105). ولادت او را در 482 در رمْله (صَفَدی ، 1329، ص 120؛
ابن حجر عسقلانی ، همانجا) و در برخی منابع 497 در حُمران ، مکانی بین مکه و مدینه ، ذکر کرده اند (عمادالدین کاتب ، ص 391؛
ابن عدیم ، ج 4، ص 422). اصل او از کوفه است ، اما به سبب مهاجرت نیاکانش به رمله ، به رملی و به علت سکونتش در حلب ، به حلبی شهرت یافته است . برخی ، کنیة او را ابن ناقله ذکر کرده اند (همانجاها). یحیی بن ابی طی ، مورخ شیعی و شاگرد تاج العلی ، شرح حال او را در کتاب تاریخ خود ــ که اکنون موجود نیست ــ آورده بوده است و ذهبی و صفدی نیز شرح حال تاج العلی را از تاریخ ابن ابی طی نقل کرده اند (ذهبی ، حوادث و وفیات 601ـ610ه .، ص 363ـ364؛
صفدی ، 1329، همانجا).

تاج العلی مسند ترمذی را در مکه نزد ابوالفتح کُرّوخی استماع کرد و از ابن فضلان طرسوسی و اسامة بن مرشدبن مُنْقِذ نیز حدیث شنید (صفدی ، 1329؛
ابن عدیم ، همانجاها).

در شرح حال تاج العلی ، بنا به ادعای خود وی ، آمده است که مجمل اللغة ابن فارس را نزد علی بن عبدالعزیز صوری کنانی و خطبة مقامات حریری را نزد مؤلف و کتاب ابن فحام در قراءات هفت گانه را نزد خود او خواند؛
ولی برخی این ادعا را نپذیرفته و به او نسبت دروغ داده اند (ابن حجر عسقلانی ؛
ذهبی ، همانجاها). در مقابل ، برخی شیعه بودنِ تاج العلی را موجب اصلیِ نسبت دادن دروغ به او و نفی اظهاراتش دانسته اند (امین ، همانجا).

تاج العلی در زندگانی طولانی خود به مناطق مختلفی ، از جمله اندلس و مصر و آذربایجان ، سفر کرد. وی به علت هجو ابن شیخ السّلامیه ، وزیرِ حاکمِ شهر آمِد، در 606 به زندان افتاد، اما با شفاعت ملک ظاهر ایّوبی حاکم حلب و وزیر او، نظام الدین بن حسین ، از زندان آزاد شد (ابن عدیم ، ج 4، ص 428؛
ذهبی ، حوادث و وفیات 601ـ610ه .، ص 364؛
صفدی ، 1329، همانجا)، سپس به حلب رفت و در آنجا ساکن شد و حاکم حلب برای او مقرری تعیین کرد (ذهبی ، همانجا). چون تاج العلی به بیماری چشم مبتلا بود، صفدی شرح حال او را در کتاب نَکْتُ الهِمْیان فی نُکَت العُمْیان (ص 119ـ120) در شمار نابینایان آورده است .

ابن ابی طی از تاج العلی ، نهج البلاغه و بسیاری از اشعار وی را فرا گرفت ، اما تاج العلی به جهت تقیه به او اجازة نسخه برداری از اشعار و دیگر آثارش را نداد (ذهبی ، همانجا). تاج العلی در 610 در حلب درگذشت (همانجا).

بیشتر شرح حال نویسان ، تاج العلی را در حفظ اخبار و احادیث و فضل و ادب ستوده اند، اما برخی به گفته ها و نقلهای او اعتماد نکرده اند (صفدی ، 1402، ج 9، ص 268؛
طباطبائی ، ج 1، ص 106). ابن عدیم و عماد اصفهانی از تاج العلی اشعاری نقل کرده اند (عمادالدین کاتب ، همانجا؛
ابن عدیم ، ج 4، ص 429ـ434). ظاهراً هیچیک از تألیفات او موجود نیست . نام برخی از آثار وی که شاگردش ابن ابی طی نقل کرده ، چنین است : کتاب نکت الانباء (یا نکت الابناء)؛
کتاب جَنَّة الناظروجُنَّة المناظر ، پنج جلد در تفسیر صد آیه و صد حدیث ؛
کتاب فی تحقیق غیبة المنتظر و ماجاءفیهاعن النّبی ( ص ) و عن الائمة و وجوب الایمان بها ؛
و شرح القصیدة البائیة سید حمیری (صفدی ، 1329، ص 120؛
امین ، ج 3، ص 461؛
ابن حجر عسقلانی ، همانجا؛
آقابزرگ طهرانی ، ج 5، ص 160).


منابع :
(1) آقابزرگ طهرانی ؛
(2) ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، حیدرآباد دکن 1329ـ1331، چاپ افست بیروت 1390/1971؛
(3) ابن عدیم ، بغیة الطلب فی تاریخ حلب ، چاپ فؤاد سزگین ، فرانکفورت 1406ـ 1409/ 1986ـ1989؛
(4) امین ؛
(5) محمدبن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری ، حوادث و وفیات 601ـ610 ه .، بیروت 1417/1997؛
(6) خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 9، چاپ یوسف فان إس ، ویسبادن 1402/1982؛
(7) همو، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان ، قاهره 1329/1911؛
(8) عبدالعزیز طباطبائی ، معجم اعلام الشیعة ، ج 1، قم 1417؛
(9) محمدبن محمد عمادالدین کاتب ، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة »، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1408/1988؛
(10) علینقی منزوی ، فهرس اعلام الذریعة الی تصانیف الشیعة ، تهران 1377ش .

/ مرتضی دهقان /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 3023
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست