باکان (باچان . بَتْجَنْ ) ، (جمعیت آن در 1367ش /1988 حدود 000 ، 45 تن )، جزیره ای مسلمان نشین در جنوب غربی جزیرة هالماهرا در منطقة مُلوکا ی شمالی ، در دریای مُلوکا، در ایالت ملوک ، در شمال شرقی اندونزی . شمال آن آتشفشانی با چند چشمة گوگردی ، مرکز آن نسبتاً هموار و پست و جنوب آن کوهستانی است . مرتفع ترین نقطة آن 111 ، 2 متر ارتفاع دارد. طول آن به حدود هشتاد کیلومتر و عرض آن به چهل تا 43 کیلومتر می رسد. جزیره های کاسیروتا در شمال غربی ، ماندیُلْی در مغرب و حدود هشتاد جزیرة دیگر با مساحتی حدود 800 ، 1 کیلومتر مربع مجموعه جزایری را تشکیل می دهد که باکان خوانده می شود. در 1329 ش /1950 به ایالت ملوک ملحق شد ( امریکانا ، ذیل «بتجن »).

معادن طلا، مس و ذغال قهوه ای دارد. محصولات عمدة آن ادویه ، نارگیل خشک ، الوار و صدف مروارید است ، و توتون و تنباکو برای مصرف محلی کشت می شود. شهر و بندر عمدة آن ، لابوها در ساحل غربی جزیره است . فرودگاه دارد.

اهالی باکان معتقدند که منشأ آنان از جزیرة هالماهرا است . ساکنان دیگر آن اقوام سِرانی (بومیان مسیحی با اختلاط نژادی با پرتغالیها)، ماکاسار و مالایایی اند ( بریتانیکا ، ذیل «باکان »).

از اواخر قرن ششم / سیزدهم تا اوایل قرن دهم / شانزدهم ، اسلام در ملوک ( از جمله باکان ) به دست تجار گسترش یافت (ریکلفس ، ص 11؛ اندونزی : گذشته و آینده ، ص 19). در 966/ 1558 پرتغالیها وارد باکان شدند ( امریکانا ، ذیل «بتجن »). در 1018/1609 هلندیها جای آنان را گرفتند و نام باکان به بارنِوِلْد تغییر یافت ( بریتانیکا ، ذیل «باکان »). در 1061/1650 سلطان باکان با کمپانی هند شرقی هلند قراردادی بست که به دنبال آن درختهای جزیره نابود شد و باکان اهمیّت خود را به عنوان جزیره ای ادویه خیز از دست داد ( د. اسلام ، ذیل «بتجن »). به نوشتة ریکلفس در قرن یازدهم / هفدهم ، حاکمیت هلندیها در جزایر ادویه خیز ملوک برقرار شد و کمپانی هند شرقی هلند در منطقة ملوک ( از جمله باکان ) فعالیت داشت (ص 97، 105). تا اواخر قرن سیزدهم / نوزدهم باکان سلطان نشین بود ( بریتانیکا ، ذیل «باکان »). در طی جنگ جهانی دوم ژاپنیها آنجا را اشغال کردند و جزیرة باکان به پایگاه مهم نیروی دریایی ژاپن مبدّل شد ( امریکانا ، ذیل «بتجن »؛ بریتانیکا ، ذیل «باکان »).

---

منابع :
(1) اندونزی : گذشته و آینده ، تهران ( بی تا. ) ؛
(2) مرل کالوین ریکلفس ، تاریخ جدید اندونزی ، ترجمة عبدالعظیم هاشمی نیک ، تهران 1370 ش ؛


(3) The Encyclopaedia Americana , Danbury 1984;
(4) EI ., s. v. "Batjan" (by C. C. Berg);
(5) Ensiklopedi nasional Indonesia, vol.III, Jakarta 1989, s.v."Bacan";
(6) The New Encyclopaedia Britannica, Micropaedia, Chicago 1985;
(7) The Times atlas of the world , London 1992;
Webster's new geographical dictionary, Springfield 1988, s.v. "Batjan".

/ مینو یوسف نژاد ـ گروه جغرافیا /