responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2966

 

پیشدادیان ، نخستین سلسلة پادشاهان ایران . تاریخ ملّی ـ روایی ایران ، که نیمه اساطیری ـ نیمه تاریخی است ، از آغاز تا دورة ساسانیان ، به چهار دوره تقسیم می شود که نخستین آنها از آنِ پیشدادیان است . پادشاهان این سلسله نُه تن بوده اند و در حدود 470 ، 2 سال در مشرق ایران فرمانروایی داشته اند ( د. اسلام ، چاپ دوّم ، ذیل dids" ¦ "Pishda ). روایات تاریخی و بعضی از شخصیتهای این دودمان ، متعلق به دورة همزیستی ایرانیان و هندیان است . ذکر شاهان پیشدادی و اعمالشان در این منابع آمده است :

1) اوستا : «زامیاد یشت »، بندهای 25 تا 77 ( اوستا ، ج 1، ص 489ـ 499)؛
«دَرْواسپ یشت »، بندهای 3ـ33 (همان ، ج 1، ص 346ـ351)؛
«رام یشت »، بندهای 2ـ41 (همان ، ج 1، ص 448ـ 454)؛
بخش نخست «ویدیوداد» (وندیداد؛
همان ، ج 2، ص 665ـ672).

2) منابع هندی باستان ( رجوع کنید به آموزگاریگانه ، ص 6ـ7؛
یارشاطر، ص 478).

3) کتابهای زرتشتی به فارسی میانه ، مانند دینکرد (کتابهای سوم و هفتم تا نهم )؛
بندهش (ص 155ـ156)؛
مینوی خرد (پرسش 26، ص 41ـ44)؛
روایت پهلوی (ص 56ـ57، 158، 169،180)؛
گزیده های زادسپرم ( رجوع کنید به فهرست نامها، جاهای متعدد)؛
زند بهمن یسن (ص 41، 43، 45) و بویژه در «خُوَدای نامگ »های پهلوی ( رجوع کنید به یارشاطر، ص 472؛
آموزگاریگانه ، ص 9).

عنوان این سلسله ، از لقب یا نام اصلی هوشنگ ، که چندبار در اوستا به صورت «پرذاته » آمده ، گرفته شده که آن را «پیش آفریده » (یارشاطر، ص 530 ـ531) یا نخستین کسی که ( برای حکومت ) تعیین شده است (آموزگاریگانه ، ص 47)، و بعدها «نخستین قانونگذار» یا «نخستین دادگستر» معنی کرده اند. از این لقب اوستایی ، که «نخستین آفریده » یا «نخست آفریده شده » نیز معنی می دهد، می توان حدس زد که روزگاری در پاره ای از اساطیر محلی ، وی را نخستین انسان می انگاشته اند (یارشاطر، همانجا).

برطبق بعضی روایات ، شاهان این سلسله عبارت بوده اند از: هوشنگ ، تهمورث ، جمشید، ضحّاک ، فریدون و منوچهر، و طبق خداینامه ، شاهنامه و برخی دیگر از روایات : کیومرث (گَیوُمرد)، هوشنگ ، تهمورث ، جمشید، ضحّاک ، فریدون ، منوچهر، نوذر، افراسیاب ، زو (زاب ) و گرشاسب . بنابر سنّت ایرانی ، تاریخ بشر با کیومرث آغاز می شود که در متون نسبتاً متأخر به عنوان نخستین شاه جهان شناخته شده اما متنهای قدیمتر، او را نخستین انسان می دانند. در مدت پادشاهی و تبار و دودمان این شاهان ، اختلافات فراوانی در تواریخ به چشم می خورد (همان ، ص 482) که ریشه در روایات شفاهی دورة ساسانی دارد.

این شاهان ، با نوآوریها و تعالیم و نهادهایی که پی افکنده اند، به پیشرفت و گسترش تمدن مادی انسان یاری بسیار کرده اند و بعضی خصوصیات استثنایی داشته اند، مثلاً هم بر انسانها فرمان می رانده اند و هم بر جانوران (همان ، ص 479). دشمنان اصلی آنان دیوان ، تجسمهای بدی و برهم زنندگان آسایش مادی ، بوده اند و طول عمر و شاهیشان گاهی چندبرابر معمول بوده است . هر یک از آنان ، لقبی خاص خود دارد و کارهایی بدو منسوب است که برای اولین بار در زندگی آدمیان اتفاق افتاده است .

هوشنگ ملقب به «پیشداد»، دارای فرّه شاهی است و دوسوم دیوان بزرگ (مازنی یا مازندری ) را کشته و آتش را برای نخستین بار کشف کرده است ؛
استخراج معدن ، ساختن ابزار، آبیاری و کشاورزی ، اهلی کردن حیوانات ، خوردن و خوراندن گوشت ، ساختن جامه های پوشیدنی و گستردنی ، شناختن زنبور و کرم ابریشم ، کشتن جانوران زیان رسان ، آوردن پیشه های نو و ساختن ارّه و تیشه و آهنگری ، علم نجوم و وضع قوانین گرفتن جشن سده و عید مهرگان ، ساختن عبادتگاه و زندان و قلعه از تعلیمات اوست (صدیقیان ، ج 1، ص 37ـ46).

کیومرث ، ملقب به «گرشاه » (= کوه شاه )، نخستین انسان و نخستین شاه بود که سی سال پادشاهی کرد؛
کوه نشین و پلنگینه پوش بود، ساختن سلاح (تیر و کمان )، پرورش جانوران ، دوختن جامه ، نوشتن خط ، دفن مردگان ، تقسیم سال به دوازده ماه ، شوم شمردن جغد، آیین شاهی ، برپایی سده ، نوروز، شهرسازی و آبادانی (ساختن شهرها و قلعه ها) را او به مردمان آموخت ( رجوع کنید به همان ، ج 1، ص 1ـ12).

طهمورث ، ملقب به زیناوند (تمام سلاح )، فرمانروایی است که بودا در زمان او پدیدار شد. نبشتن و خواندن ، ساختن طنبور، اهلی کردن و سود جستن از جانوران (بخصوص از استر)، بافتن پشم و ابریشم ، روزه داشتن ، عمارت و آبادانی ، ساختن کوچه و بازار از کارهای اوست ؛
اولین کسی است که خط پهلوی را به کاربرد و دبیری را بنیاد نهاد (همان ، ج 1، ص 58 ـ 68).

جمشید، ملقب به «هورچهر» و «خوب رَمه » ( اوستا ، ج 1، ص 490، ج 2، ص 665)، هم شاه است ، هم موبد و دارندة فرّة ایزدی ؛
بیرون آوردن فلزات از کانها (طلا، نقره ، مس ، ارزیز و سرب )، استخراج جواهر از سنگ ، بیرون آوردن مروارید از دریا، کاشتن درخت و کندن جوی ، ساختن انگشتری ، رشتن و تابیدن ابریشم ، رنگ کردن جامه ها، نقاشی و نگارگری و ساختن زرورق ، ساختن تیر و کمان ، استخراج آهن و پولاد، ساختن ابزارهای جنگ ، ساختن ابزارهای صنعت و حرفه ، پدید آوردن پیشه های نو، علم نجوم و پزشکی ، نوشتن خط ، ایجاد طبقات اجتماعی ، یافتن گیاهان طبی ، مواد خوشبو و ادویه و نیشکر، پدید آوردن استر از افکندن خر بر اسب ، اهلی کردن حیوانات ، پدید آوردن مصالح ساختمانی ، ساختن گرمابه ، ساختن راه ، ساختن پل ، حفر رودخانه ، ساختن کاخ و بناهای رفیع ، ساختن آتشکده ، شهرسازی ، نوروز، جشن اسفندارمذ بر ضد حشرات گزنده ، غُسل کردن و آب پاشیدن به یکدیگر در روزگار او معمول شد (صدیقیان ، ج 1، ص 81 ـ 98).

دربارة ضحّاک ملقب به «بیوَرَاسب » و برای فریدون و منوچهر و دیگران هم ، بر این قیاس ، اعمالی ذکر کرده اند (همان ، ج 1، ذیل نامها).


منابع :
(1) ژاله آموزگار یگانه ، تاریخ اساطیری ایران ، تهران 1374 ش ؛
(2) اوستا ، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه ، تهران 1370 ش ؛
(3) بندهش ، ( گردآوری ) فرنبغ دادگی ، ترجمة مهرداد بهار، تهران 1369 ش ؛
(4) روایت پهلوی ، ترجمة مهشید میرفخرایی ، تهران 1367 ش ؛
(5) زادسپَرَم ، گزیده های زادسپرم ، ترجمة محمدتقی راشد محصّل ، تهران 1366 ش ؛
(6) زند بهمن یسن ، تصحیح متن ، آوانویسی ، برگردان فارسی و یادداشتها از محمدتقی راشد محصّل ، تهران 1370 ش ؛
(7) مهین دخت صدیقیان ، فرهنگ اساطیری ـ حماسی ایران : به روایت منابع بعداز اسلام ، ج 1: پیشدادیان ، تهران 1375 ش ؛
(8) مینوی خرد ، ترجمة احمد تفضلی ، تهران 1354 ش ؛
(9) احسان یارشاطر، «تاریخ ملی ایران »، در تاریخ ایران ، ج 3، قسمت 1: از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان ، گردآوری احسان یارشاطر، ترجمة حسن انوشه ، تهران 1373 ش ؛


(10) EI 2 , s.v. "P ¦ â shda ¦ dids" (by C. E. Bosworth).

/ ایرج پروشانی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2966
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست