responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2943

 

پیرنیا ، ابوالحسن ، ملقب به معاضدالسلطنه ، والی و وزیر، و وکیل مجلس شورای ملی . در 1286/1248ش ، در نائین متولد شد. پدرش ، میرزامحمدخان ، از مالکان نائین بود. ابوالحسن تحصیلات خود را، اعم از قدیم و جدید، در موطن خود در حد عالی انجام داد (شجیعی ، ص 313). در 1310 به خدمت وزارت امورخارجه درآمد. اولین سمت وی عضویت کارگزاری در آذربایجان بود؛ بعد به تهران انتقال یافت و ریاست «دفتر ثبت نوشتجات » وزارت امورخارجه را برعهده گرفت و سپس به ریاست تنظیم «دفتر عتیق » وزارت امورخارجه منصوب شد. از دیگر مشاغل او ریاست دفتر جنرال (سر) کنسول تفلیس و کنسول بادکوبه بود (میرزاهاشم خان ، ص 127). معاضدالسلطنه در اوایل 1324 به اروپا رفت و به تحصیل زبان فرانسه پرداخت و در کشورهای اروپا سیاحت کرد. مشاهدة زندگی پیشرفتة مردم اروپا افکارش را متحول کرد. او از آن پس هدف سیاسی و اجتماعی تازه ای پیدا کرد و اندیشه اش به سوسیالیزم ملی گرایید و با ندای مشروطه خواهان ایران هماهنگ شد (صفائی ، ج 1، ص 630).

معاضدالسلطنه در 1325 به ایران بازگشت و به نمایندگی دورة اول مجلس شورای ملی تعیین گردید (همانجا). هنگام به توپ بستن مجلس شورای ملی در جمادی الاولی 1326، به اروپا سفر کرد و در لندن به اتفاق سیدحسن تقی زاده * ، کمیته ای تشکیل داد و بعد از فتح تهران در 1327، به ایران آمد و

در دورة دوم مجلس شورای ملی نمایندة گیلان شد (بامداد، ج 1، ص 39).

نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری * در رجب 1329/ مرداد 1290 وزرای کابینة خود را به مجلس معرفی کرد. میرزاحسین خان دبیرالملک ، وزیر پست و تلگراف این کابینه ، پس از چندی استعفا کرد و معاضدالسلطنه ، که از جناح اعتدالی مجلس بود، جانشین او شد و در 17 رمضان 1329 به مجلس معرفی گردید. در ترمیم کابینه ، که در 7 ذیحجة 1329/ 6 آذر 1290 انجام گرفت ، معاضدالسلطنه در سمت خود تثبیت شد، اما در اواسط 1330/ اوایل 1291 ش ، که موضوع تمدید امتیاز «شرکت تلگرافی هند و اروپ » مطرح شد، به سبب مخالفت با آن ، از وزارت پست و تلگراف استعفا کرد (ضرغام بروجنی ، ص 68ـ76؛ صفائی ، ج 1، ص 639).

پس از سقوط کابینة صمصام السلطنه ، معاضدالسلطنه به حکومت یزد و کرمان منصوب شد ولی در آن شغل چندان نپایید و پس از یک سال و اندی به تهران بازگشت (بامداد؛ صفائی ، همانجاها). در سومین کابینه مستوفی الممالک ، که هنگامة مهاجرت پیش آمد (محرم 1334)، معاضدالسلطنه از روی احساسات ملی به گروه کوچندگان پیوست ولی چون با مقاصد شخصی و سیاسی آنان هماهنگی نداشت ، در کار مهاجرت منفرد بود و چندین ماه در سمیرم و شهرکرد بختیاری به سر برد. در حکومت اخیر وثوق الدوله ، وقتی قرارداد 1919 امضا و منتشر شد، معاضدالسلطنه به حکم احساسات تند ملی در صف مخالفان قرار گرفت ، ولی از آنجایی که مخالفت او آشکار و مستقیم نبود، وثوق الدوله متعرض وی نشد و تبعیدش نکرد (صفائی ، همانجا).

در اوایل آبان 1302 احمد شاه قاجار، در فترت بین مجلس چهارم و پنجم ، سردار سپه رضاخان ، وزیر جنگ ، را به رئیس الوزرایی برگزید. وی بی درنگ به تعیین وزیران پرداخت و روز پنجم آبان آنان را به احمدشاه معرفی کرد. در اولین کابینة سردار سپه ، معاضدالسلطنه به وزارت عدلیه رسید و تا 7 شهریور 1303 در این سمت ماند. در آن تاریخ ، ادیب السلطنه به جای وی وزیر عدلیه شد. معاضدالسلطنه در انتخابات دورة پنجم مجلس شورای ملی (22 بهمن 1302 ـ 22 بهمن 1304) از نائین به وکالت مجلس شورای ملی تعیین گردید ولی به علت عضویت در کابینه در جلسات مجلس شرکت ننمود و بعداً در شهریور 1303 به مجلس وارد شد (عاقلی ، ج 1، ص 180، 187ـ 188، 191؛ فرهنگ قهرمانی ، ص 54، 61). پس از پایان مجلس پنجم ، معاضدالسلطنه پیرنیا قریب دو سال خانه نشین بود، و سرانجام در 22 مرداد 1308 والی کرمان شد (عاقلی ، ج 1، ص 246؛ صفائی ، ج 1، ص 646). در انتخابات دورة هشتم مجلس شورای ملی نیز مجدداً از نائین به وکالت مجلس شورای ملی تعیین شد. این مجلس در 24 آذر 1309 افتتاح ، و در 24 دی 1311 اختتام یافت (فرهنگ قهرمانی ، ص 96، 102).

پس از اختتام دورة هشتم ، معاضدالسلطنه به استانداری فارس تعیین شد. فارس در آن هنگام ، بر اثر اغتشاشهای داخلی و شورش عشایر فارس و خشونت رفتار نظامیان و تحریکات قوام ، آرام نبود. با اقداماتی که وی در سمت خود انجام داد، امنیت و آرامش به حوزة فارس بازگشت (صفائی ، ج 1، ص 647). در 1314 ش معاضدالسلطنه بار دیگر به استانداری کرمان منصوب گردید (باستانی پاریزی ، ص 638). او در اردیبهشت 1318 بار دیگر به استانداری فارس منصوب شد. در این اوقات ، در اطراف فارس ناامنی تازه ای روی داده بود، و او با سابقه ای که در فارس داشت ، می توانست در این مأموریت مفید واقع گردد و منشأ خدمتی شود. معاضدالسلطنه ، در حالی که برای آرامش حوزة فارس گامهای مفیدی برمی داشت ، در شب 13 آذر 1318، پس از ترک باشگاه شیراز، به منزل خود نرسید و بامدادان جسد بی روح او را جلو خانه اش (باغ منتصریه ) و جسد نوکرش را در کنار رودخانه پیدا کردند. این حادثه مردم فارس را متأثر کرد. مرگ وی کاملاً مشکوک و مرموز بود و به توطئه شباهت داشت ؛ توطئه ای که احتمالاً بعضی از مأموران نظامی فارس آن را طراحی کرده بودند (صفائی ، ج 1، ص 648).


منابع :
(1) محمدابراهیم باستانی پاریزی ، «فهرست اسامی حکام کرمان »، در یحیی احمدی کرمانی ، فرماندهان کرمان ، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی ، تهران 1371 ش ؛
(2) مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری ، تهران 1357 ش ؛
(3) زهرا شجیعی ، نمایندگان مجلس شورای ملی در بیست ویکدوره قانونگذاری ، تهران 1344 ش ؛
(4) ابراهیم صفائی ، رهبران مشروطه ، ج 1، تهران 1363 ش ؛
(5) جمشید ضرغام بروجنی ، دولتهای عصر مشروطیّت ، تهران ( تاریخ مقدمه 1350 ش ) ؛
(6) باقر عاقلی ، روزشمارتاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی ، تهران 1376 ش ؛
(7) عطاءالله فرهنگ قهرمانی ، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دورة 24 قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دورة تقنینیه از 2508 تا 2536 شاهنشاهی ، تهران 1356 ش ؛
(8) میرزا هاشم خان ، «تعرفة احوال و اعضاء وزارت امورخارجه دولت علیّه ایران »، در مهدی بن رضاقلی ممتحن الدوله ، رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفّری ، چاپ ایرج افشار، تهران 1365 ش .

/ باقر عاقلی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2943
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست