responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2922

 

پیر بکران ، شهر و بقعه ای به همین نام در استان اصفهان .

1) شهر (جمعیت طبق سرشماری 1375ش ، 464 ، 5 تن ). در حدود پانزده کیلومتری جنوب شرقی شهرستان فَلاوَرجان و 26 کیلومتری جنوب غربی اصفهان ، در ارتفاع حدود 625 ، 1 متری و در دشتی با آب و هوای معتدل خشک قرار دارد. کوه موسی در جنوب شرقی آن واقع شده و زاینده رود در مغرب شهر جاری است . در جنوب شهر یک معدن سنگ آهک نسوز قرار دارد (ایران . وزارت دفاع ، ج 1، ص 60). راه مبارکه ـ فلاورجان به طول حدود 24 کیلومتر از آنجا می گذرد. پیر بکران از طریق گردنة آب نیل در جنوب غربی اصفهان ، به مرکز استان راه دارد.

آثار تاریخی پیر بکران عبارت اند از: چناری کهنسال ؛ قبرستان قدیمی یهودیان به نام استرخاتون (همانجا؛ هنرفر، ص 26) و بقعة پیربکران که نام شهر از آن گرفته شده است (نوبان ، ص 136).

تا قبل از 1373 ش ، آبادی پیر بکران مرکز دهستان گَرگَن شمالی در بخش گرگن شمالی بود و در این سال به شهر تبدیل شد (ایران . قوانین و احکام ، ص 952؛ ایران . وزارت کشور، 1371ش ، ص 54).


منابع :
(1) ایران . قوانین و احکام ، مجموعة قوانین سال 1373 ، تهران : روزنامة رسمی کشور، 1374ش ؛
(2) ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 71: اصفهان ، تهران 1367ش ؛
(3) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1371ش ؛
(4) همو، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1377ش ؛
(5) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی کل کشور ، تهران 1376ش ؛
(6) نقشة راههای ایران ، تهران : سازمان نقشه برداری کشور، 1377ش ؛
(7) مهرالزمان نوبان ، نام مکانهای جغرافیایی در بستر زمان ، تهران 1376ش ؛
(8) لطف الله هنرفر، گنجینة آثار تاریخی اصفهان ، اصفهان 1350ش .

/ مجید عبدالهی /

2) بقعه ، آرامگاه محمدبن بکران از عرفای قرن هفتم در ده پیربکران ، حدود سی کیلومتری جنوب اصفهان . این بنا از آثار دورة الجایتو، معروف به سلطان محمد خدابنده (حک : 703ـ 716) و نزدیک قبرستان قدیم یهودیانِ اصفهان (استرخاتون ) است . بنای اصلی بقعه طبق کتیبه های آن ، بین سالهای 703 (سال وفات پیربکران ) تا 712 ساخته شده است (هنرفر، ص 252ـ253)، اما در این محل پیش از آن نیز شبستانی گنبددار وجود داشته که احتمالاً مزار یکی از شخصیتهای برجستة محلی بوده است . همچنین کاشی جلاداری به تاریخ 698 در آن یافت شده است (ویلبر، ص 132، 135).

بقعة پیربکران از سه قسمت راهرو یا رواق ، صحن و آرامگاه تشکیل شده است . رواق بقعه از کوچة مجاور به صحن منتهی می گردد. صحن محوطة سرپوشیده ای است که از چهار جانب محصور و فقط بالای ضلع جنوبی آن که محراب نفیسی در آن واقع شده ، باز است . سقف این صحن بلند است و در اطراف آن ایوانچه ها و غلام گردشهایی وجود دارد. ضلع شرقی و غربی صحن به قرینه دارای دو جرز و یک طاقنمای کوچک است (رفیعی مهرآبادی ، ص 850؛
هنرفر، ص 253ـ255، 259).

در ضلع شرقی صحن ، تخته سنگی است که در آن یک فرورفتگی دیده می شود. بعضی آن را جای پای دُلدُل (استر رسول اکرم ) و برخی جای پای اسب الیاس پیامبر می دانند که احتمالاً از گورستان قدیمی یهودیان به این محل انتقال یافته است (رفیعی مهرآبادی ، ص 851). به نظر هرتسفلد در آثار ایران (گدار، ص 217)، این تخته سنگ اصلاً برای تعبیه در معبد بیت المقدس در نظر گرفته شده بود.

مقبرة محمدبن بکران در ضلع شمالی صحن قرار دارد (هنرفر، ص 260). در اصل این فضا و ایوان شکوهمند آن ، محل تدریس پیربکران بوده است . انتهای ایوان را با دیوار مشبکی محصور و این ایوان وسیع را به مقبره تبدیل کرده اند (گدار، ص 218). طاق ایوان نوک تیز و دیوارهای کنار آن دارای نِغولهایی با پوشش و تزیین گچبری است (ویلبر، ص 133). در قسمت فوقانی آرامگاه ، ایوان دیگری که قسمتی از طبقة دوم این ساختمان را تشکیل می دهد، رابط بین غلام گردشهای دو طرف است (هنرفر، همانجا). آرامگاه با ورودی کوتاهی در ضلع شمالی که به حالت خمیده باید از آن گذشت ، به اتاق تاریکی با طاق مخروطی شکل راه دارد (همان ، ص 264). احتمالاً پیربکران قبل از ساخت ایوان در این محل تدریس می کرده است (گدار، ص 217؛
ویلبر، ص 132). سنگ قبر مرمری و بزرگ محمدبن بکران تاریخ 703 را دارد و بر آن نام استاد حجار آن ، سراج نوشته شده است (هنرفر، ص 261ـ262).

بنا دارای تزییناتِ پُرکار با گچبریهای فراوان و کاشیهای ظریف است (پوپ ، ص 222)، به طوری که هیچ فضای قابل توجهی بدون ریزه کاریهای گچبری رها نشده ؛
به همین دلیل این بقعه حاوی یک نمونه از شاهکارهای هنر گچبری است که در دورة ایلخانی به اوج خود رسید (دوری ، ص 175ـ176). سطوح دیوارهای مهمتر داخلی با پوشش سفالی یا گچبری عالی پوشیده شده است و آنهایی که اهمیت کمتری داشته سفیدکاری و طرح آجر چینی و شبه بند آجری روی آنها نقش شده است . گچبریها، بخصوص در محراب ، ماهرانه و متنوع است . در این بنا کاشیهای لعابی نیلی و آبی به اندازه ها و اشکال مختلف به کار رفته است . کاشیهای ستاره ای و صلیبی که معمولاً برای پوشش ازارة اتاق استفاده می شد، در اینجا قسمت فوقانی دیوارهای داخلی و خارجی را تزیین نموده است (ویلبر، ص 133).

خطوطِ بنّایی آجری و گچبری شده و نیز کتیبه های این بقعه قابل توجه است . این خطوط و کتیبه ها اغلب با خط کوفی و ثلث گچبری شده اند و مضمون آنها بیشتر، آیات و صلوات بر ائمه علیهم السلام و توصیف محمدبن بکران است (هنرفر، ص 253ـ263). نام گچبر هنرمند این بقعه ، محمدشاه نقاش ، بر روی یکی از کتیبه های آن آمده است (همان ، ص 256؛
کریم زاده تبریزی ، ج 3، ص 889).

این بنای تک ایوانی ، از نظر سبک معماری شبیه به معماری دورة ساسانی و یادآور طاق کسری است ، ولی طاق ایوان به جای اینکه مانند طاقهای دورة ساسانی هلالی باشد، نوک دار است (پوپ ، همانجا؛
ویلسون ، ص 177). از طرفی نیز اندازة بلند و استعمال نغولهای فرو رفته در چند طبقه بر روی جرزهای دو طرف ساختمان ، به ایوان آباقاخان در تخت سلیمان و ایوان منار جنبان اصفهان شباهت دارد (ویلبر، ص 134).


منابع :
(9) آرتور اپهام پوپ ، معماری ایران : پیروزی شکل و رنگ ، ترجمة کرامت الله افسر، تهران 1365ش ؛
(10) کارل جی دوری ، هنر اسلامی ، ترجمه رضا بصیری ، تهران 1363ش ؛
(11) ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی ، آثار ملی اصفهان ، تهران 1352ش ؛
(12) محمد علی کریم زاده تبریزی ، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی ، لندن 1363ـ1370ش ؛
(13) آندره گدار و دیگران ، آثار ایران ، ترجمة ابوالحسن سرو قد مقدم ، مشهد 1365ـ 1368ش ؛
(14) دونالد نیوتن ویلبر، معماری اسلامی ایران در دورة ایلخانان ، ترجمه عبدالله فریار، تهران 1365ش ؛
(15) کریستی ویلسون ، تاریخ صنایع ایران ، ترجمه عبدالله فریار، تهران 1366ش ؛
(16) لطف الله هنرفر، گنجینة آثار تاریخی اصفهان ، اصفهان 1344 ش .

/ اکرم ارجح /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2922
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست