پُهلْوارَوی جعفری ، خاندان مشهوری در شرق هند. آنان نسبِ خود را به جعفر طیّار، برادر امام علی علیه السلام ، می رسانند. اصل این خاندان از پهلواری (پُلواری )، قریه ای از توابع عظیم آباد است و در سده های دوازدهم تا چهاردهم ، دانشمندان متعددی از آن برخاسته اند؛ از آن جمله اند:

1) امان الله ، فرزند محمد امین ، از علما و مدرّسان سدة دوازدهم (حسنی ، ج 6، ص 302)؛ 2) وجیه الحق ، فرزند امان الله . نزد پدرش درس آموخت و در جرگة مدرّسان و علمای دینی درآمد و آثاری نیز تألیف کرد و در 1150 درگذشت (همان ، ج 6، ص 397)؛ 3) وحیدالحق (متوفی 1200 یا 1201)، فرزند وجیه الحق . نزد پدر خود و دایی اش ، شیخ مبین جعفری پهلواروی ، شاگردی کرد و به مرتبة استادی رسید و بسیاری از علما در محضر وی دانش آموختند. او در پرهیزکاری ، راستگویی ، ساده زیستی ، شیرین سخنی و خوشخویی نمونه بود؛ از شُبهات پرهیز می کرد و از خوراک کارگزاران دولت انگلیس نمی خورد. در آغاز، مانند فقیهان حنفی ، از غنا پرهیز می کرد، ولی بعدها که احوال عرفانی بر وی غلبه کرد، در مجلس سماع حضور می یافت . او آثار متعددی برجا نهاد، از جمله تعلیقه بر شمایل ترمذی و بر تفسیر بیضاوی (همان ، ج 7، ص 538 ـ539)؛ 4) احمدی پهلواروی (1176ـ1252)، فرزند وحیدالحق . در پهلواری چشم به جهان گشود و در همانجا بزرگ شد و در محضر پدر دانش آموخت و سپس به تدریس روی آورد و ریاست علمی در شرق هندوستان به او رسید. آثار وی بر تبحّرش در علوم حکمی ، خصوصاً فنون ریاضی و براهین هندسی ، دلالت دارد که از میان آنها چهار تعلیقة وی در دست است : الف ) تعلیقه بر حاشیة میر زاهد هروی بر شرح تهذیب جلال دوانی در منطق ؛ ب ) تعلیقه بر حاشیة او بر شرح شریف جرجانی بر مواقف قاضی عضد در علم کلام ؛ ج ) تعلیقه بر الشمس البازغة محمود جونپوری در فلسفه ؛ د) تعلیقه بر شرح هدایة الحکمة از صدرای شیرازی در فلسفه (همان ، ج 7، ص 49ـ50؛ صدرالدین شیرازی ، ص 14)؛ 5) شرف الدین (1235ـ1289)، فرزند شیخ هادی . در فقه و تصوف مبرّز بوده و شرحی مبسوط بر تهذیب المنطق نوشته است (حسنی ، ج 7، ص 211)؛ 6) بدرالدین (1268ـ1343)، فرزند شرف الدین . نزد پدر شاگردی کرد و در جرگة مشایخ طریقت درآمد و منصب امیرالشریعه ای را به او تفویض کردند، و حکومت انگلیسی هند به او لقب «شمس العلماء» داد؛ اما وقتی که دشمنی انگلیسیها با مسلمانان آشکار شد، او این لقب را به انگلیسیها پس داد (همان ، ج 8، ص 88ـ89).

از شاخه های دیگر این خاندان ، این افراد قابل ذکرند: 1) مجیب الله (1098ـ1191)، فرزند ظهورالله . در پهلواری در محضر فصیح الدین جعفری پهلواروی ، و در بنارس نزد شیخ محمد وارث بنارسی دانش آموخت و از دومی طریقة اویسی قادری ، و از پسر دایی اش ، عمادالدین ، طریقة قلندری را فرا گرفت و بر مسند ارشاد تکیه زد. عدة بسیاری طریقت را از او اخذ کردند (همان ، ج 6، ص 251)؛ 2) نعمة الله (1160ـ1247)، فرزند مجیب الله . از مشایخ معروف بود و بیشتر کتابهای درسی را نزد وحیدالحق ، شوهر خواهرش ، خواند و طریقت را از پدرش فراگرفت و پس از او به منصب شیخی رسید (همان ، ج 7، ص 520ـ521)؛ 3) نورالحق (1156ـ1233)، فرزند عبدالحق و نوة مجیب الله . در محضر وحیدالحق به تحصیل پرداخت و طریقت را از جدّ خود فراگرفت . از آثار او دیوان شعری است به فارسی (همان ، ج 7، ص 527 ـ 528)؛ 4) ظهورالحق (1184ـ1234)، فرزند نورالحق از فقهای حنفی بود. شاه عبدالعزیز دهلوی به او اجازة حدیث داد، و او طریقت را از پدرش فراگرفت . کتابهایی در فقه و سلوک تصنیف کرده است (همان ، ج 7، ص 232)؛ 5) ابوالحسن (1191ـ1265)، فرزند نعمة الله از مشایخ بزرگ بود. در محضر احمدی پهلواروی درس خواند و در معقول و منقول و ادبیات استاد شد. مدتی به طبابت اشتغال داشت و پس از پدر بر مسند ارشاد نشست . آثار متعددی تألیف کرد، از جمله : حاشیه بر شرح حمدالله ــ از علمای شیعه ــ بر سُلَّم العلوم در منطق ؛ رساله ای در تحقیق حدیثی که در باب دوازده جانشین پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم رسیده است ؛ و دیوان شعر فارسی (همان ، ج 7، ص 11ـ12)؛ 6) محمد امام (1194ـ1255)، فرزند دیگر نعمة الله در منطق و حکمت مبرّز بود. مانند برادرش ، ابوتراب ، نزد احمدی پهلواروی درس خواند. طریقت را از پدرش آموخت . به تدریس می پرداخت و رساله هایی در منطق نوشت (همان ، ج 7، ص 440)؛ 7) محمد (1198ـ1272)، فرزند نعمة الله از مشایخ بزرگ بود. نزد احمدی پهلواروی درس خواند. طریقت را از پدر آموخت . وی از اصحاب و جد به شمار می رفت (همان ، ج 7، ص 432)؛ 8) علی سجاد (1199ـ1271)، فرزند نعمة الله صاحب آثار متعدد از جمله دیوان شعر فارسی بود (همان ، ج 7، ص 340ـ341)؛ 9) مصطفی (1199ـ1249)، فرزند شمس الدین ، از مشایخ قادری و از شاگردان احمدی پهلواروی بود. در طریقت از پدر اجازه گرفت و پس از او به مقام شیخی در کلکته رسید (همان ، ج 7، ص 496)؛ 10) وَصی احمد (1224ـ1293)، فرزند مصطفی از دانشمندان متصوف بود. نزد دو دایی خود، ابوالحسن و محمدحسین ، درس خواند. طریقت را از جدّ مادری اش ، نعمة الله پهلواروی ، و دایی اش ، ابوتراب ، فراگرفت . نیکو شعر می سرود و از آثار او دیوان شعر فارسی و هندی است (همان ، ج 7، ص 539)؛ 11) علی حبیب (1249ـ1295)، فرزند ابوالحسن و نوة نعمة الله در محضر پدر و برادرش ، نورالعین ، و دو عمویش ، ابوتراب و محمد حسین که همه از اصحاب احمدی پهلواروی بودند، دانش آموخت . صحاح ستّه را از پسر عمویش ، شیخ آل احمد، استماع کرد. در فقه حنفی استاد بود. با بدعتها مخالفت می نمود و در فقه و عقاید کتابهایی تصنیف کرد. دیوان شعری به فارسی دارد که در آن «نصر» تخلّص کرده است (همان ، ج 7، ص 339ـ340).

---

منابع :
(1) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، حیدرآباد دکن ، ج 6، 1398/1978، ج 7، 1399/1979، ج 8 ، 1402/ 1981؛
(2) محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی ، شرح الهدایة الاثیریة ، ( چاپ سنگی تهران 1313 ) ، چاپ افست ( بی جا، بی تا. ) .

/ اکبر ثبوت /