پورت سعید (پرت سعید ، عربی : بورسعید)، بندری در ساحل مدیترانه ای مصر، در انتهای شمالی کانال سوئز و کرانة غربی آن (در َ16 ْ31 عرض شمالی ، َ19 ْ32 طول شرقی ). این بندر از طریق خط آهنی به طول 233 کیلومتر (تأسیس 1322/1904) از طریق زقازیق و اسماعیلیه ، به قاهره ، دمیاط و اسکندریه متصل می شود. پس از احداث کانال سوئز، پورت سعید دومین بندر مصر پس از اسکندریه شد، و در حال حاضر مرکز استانی («محافظه »ای ) به همین نام است . جمعیت استان (برآورد 1365ش / 1986) 000 ، 382 تن و جمعیت شهر 000 ، 374 تن بوده است . ( در 1374ش / 1995 جمعیت ناحیة پورت سعید 000 ، 467 تن بوده است ( > کتاب سال بریتانیکا 1998 < ، ص 593) ) .

پورت سعید در 1276/1859، در ضمن تعیین محل کانال سوئز در دورة حکومت سعید پاشا * ، خدیو مصر، بناگردید و به نام او خوانده شد. بجز نوار ماسه ای ، با عرض 180 تا270 متر، که دریاچة مَنزَلَه را از مدیترانه جدا می کند، محل کنونی شهر زیر آب بود. گروهی از مهندسان به سرپرستی لاروش و فردینان دولسپس این محل را، نه به این دلیل که در میان باریکه نزدیکترین نقطه به سوئز بود بلکه بدین جهت که عمق آب ، در آنجا با طرحی که برای کانال پیش بینی شده بود مطابقت بیشتری داشت ، انتخاب کردند. با آغاز کار بر روی کانال ، پنج خانة چوبی روی آب با پایه های عظیم ساخته شد. همچنین یک نانوایی و یک کارخانة تقطیر آب برای استفادة مهندسان مهیا شد. یک سال بعد بندرگاه تازه تأسیس ، لایروبی و عمیقتر شد و گل ولای جمع آوری شده بلافاصله برای ساختمان سازی بیشتر، علاوه بر کارگاهها، در مساحت 000 ، 30 متر مربع به کار گرفته شد؛ گرچه این مساحت برای رشد سریع جمعیت شاغل در کانال که به سوی اسماعیلیه پیش می رفت کفایت نمی کرد.

در این شرایط اضطراری و فقدان معادن سنگ مناسب و قابل دسترس در پورت سعید، در 1282/1865 تولید سنگهای مصنوعی مقاوم در برابر جریان آب دریا شروع شد. جزئیات این امر در خطط علی پاشا مبارک (ج 10، ص 38ـ40) ارائه شده است . هر یک از این سنگها حدود 22 تن وزن داشت و

برای ساخت دو موج شکن بسیار بزرگ بندرگاه بیرونی و همچنین برای احداث بناهای دیگر منطقه استفاده شد. در همان سال قایقهای پستی ، کانال را به سمت اسماعیلیه پیمودند و قایقهای دیگر کالاهای وارداتی به پورت سعیدحمل کردند. در 1285/ 1868 ساخت موج شکنها به پایان رسید و در 1286/ 1869 کانال تکمیل شد. در پی آن ، جمعیت شهر به دلیل حضور جمع کثیری از کنسولها و نمایندگان ملل مختلف به 000 ، 10 تن رسید.

پورت سعید، در آغاز قرن چهاردهم /پایان قرن نوزدهم بزرگترین ایستگاه بارگیری زغال سنگ جهان ، عمدتاً برای تجارت از طریق کانال ، و در دهة دوم ـ سوم همان قرن /آغاز قرن بیستم مرکز صدور کتان ، برنج و دیگر محصولات کشاورزی ناحیة دلتای نیل شرقی و همچنین مرکز فرآوری ماهی بود. بناهای عمومی فراوانی به ادارة مرکزی شرکت کانال سوئز اضافه شد و جمعیت شهر در 1325/1907 به بیش از 884 ، 49 تن رسید. بندرگاه بیرونی با مساحتی معادل 230 هکتار، دو موج شکن که برای حفظ کانال از فرسایش مستمر آب دریا و شن روان احداث شده بود، و سه اسکلة اولیة آن در ساحل غربی ، همگی باید گسترش می یافت . در ساحل شرقی ، یک اسکلة شناور (79 متر درازا، 5ر17 متر پهنا و 5 متر عمق ، با ظرفیت 500 ، 3 تن ) احداث شد و پس از آن ، در 1321ـ1327/ 1903ـ 1909 در ساحل شرقی اسکله های جدید ساخته شد. با سکونت کارگران در این اسکله ها، شهر جدید پورت فؤاد ــ که به افتخار پادشاه وقت مصر، فؤاد اول ، نامگذاری شده بود ــ در کنارة شرقی پدیدار شد.

به فرمان خدیو اسماعیل ، به منظور حفاظت از کشتیهایی که در طول شب به کانال نزدیک می شدند، چهار فانوس دریایی به هزینة دولت مصر در روزتا ( = رشید ) ، بُرلُّس * ، برج الغربه در نزدیکی دمیاط ، و پورت سعید بنا شد. فانوس دریایی پورت سعید 53 متر بلندی داشت و نور آن با سه فانوس دیگر متفاوت بود و از فاصلة 32 کیلومتری قابل دیدن بود. این فانوس بر پایة موج شکن غربی قرار دارد. در انتهای این موج شکن به سوی دریا، مجسمة بزرگی از دولسپس ، ساخته امانوئل فرمیه ، در 1317/1899 پرده برداری شد.

در 1376ش / 1956 جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر کانال سوئز را ملی اعلام کرد. در پی آن در جنگ بریتانیا، فرانسه و اسرائیل (اوایل تا اواسط آبان 1335/ اواخر اکتبر تا اوایل نوامبر 1956) با مصر، پورت سعید در حملات هوایی خسارات متعددی متحمل شد و در جریان پیاده شدن نیروهای بریتانیا و فرانسه در ساحل ، مجسمة دولسپس همراه با چیزهای دیگر نابود شد. بعد از جنگ ، خسارات جبران و کانال بازگشایی شد؛ اما در طول جنگ شش روزة خرداد 1346/ ژوئن 1967 نیروهای اسرائیل به سوی ساحل شرقی کانال پیشروی کردند و محدودة غربی سینا واقع در شمال این ساحل را اشغال کردند. کانال تا چندین سال مسدود ماند. اما پس از توافقهای کمپ دیوید در 1357ش / 1978 و معاهدة صلح مصر و رژیم اشغالگر قدس در 1358ش / 1979، احیا شد و درآمد حاصل از حق تزانزیت بخش قابل ملاحظه ای از عایدات مصر را تشکیل داد. پورت سعید نیز تا اندازه ای به رونق گذشتة خود بازگشت . ( در این دوره شهر را بازسازی کردند، خانه های جدیدی برای بازگشت پناهندگان جنگهای مصر و اسرائیل ساخته و یک منطقة صنعتی آزاد افتتاح شد. تولید منسوجات ، البسه ، شیشه ، چینی ، لاستیک و باتری اتومبیل و ساعت از صنایع شهر است . همچنین پورت سعید دارای دو نیروگاه گازی برق ، صنایع رایانه ، ساختمان سازی ، چاپ و تسهیلات کشتی سازی است ( بریتانیکا ، ذیل مادّه ) ) .

---

منابع :
(1) اثر 20 جلدی علی باشا مبارک ، الخطط التوفیقیة ، قاهره 1305ـ1306، منبع معاصر عمده محسوب می شود؛
(2) نیز رجوع کنید به 1. نشریات دربارة کانال سوئز و تاریخ آن ؛
(3) 2. تقویم ها و آمارها و عواید بازرگانی سالانه که حکومت مصر و کمپانی کانال سوئز منتشر می کنند؛
(4) 3. راهنمای مصر از قبیل راهنماهای Murray, Baedeker (چاپ Mary Brodrick ) و Cook (چاپ Sir E. A. Wallis Budge )؛
] برای اوضاع اقتصادی ؤ

(5) The New Encyclopaedia Britannica , Chicago 1985, Micropaedia , s.v. "Port Said".

برای آمار جدید جمعیت رجوع کنید به

(6) 1998 Britannica book of the year , Chicago 1998].

/ عطیه ( د. اسلام ) /