پلاّ ، شارل ، خاورشناس عربی دان (1293 ش / 1914ـ 1372 ش / 1993). وی در شهر قسنطینة الجزایر زاده شد، و در 1303 ش / 1924 دبیرستان را در شهر کازابلانکای مغرب (دارالبیضاء)، که محل اقامت خانواده اش بود، آغاز کرد. تحصیلات پیش دانشگاهی را در رباط گذراند و در همان اوان در یکی از مدارس شبانه روزی شهر مراکش ناظم شد. در 1314 ش / 1935 وارد خدمت نظام شد و به اقتضای مأموریتهای نظامی ، هر زمان به گوشه ای گسیل می شد. همین سفرها به او امکان داد که برخی لهجه های عربی شمال افریقا و نیز زبان بربری را بیاموزد.

در 1316 ش / 1937 ازدواج کرد. اندکی پس از جنگ جهانی اول ، مأموریتی مطبوعاتی در دمشق به او محول شد که این سفر در زندگی علمی او اثری ژرف نهاد، زیرا هنگام اقامت در سوریه با گروهی از شعرا و نویسندگان عرب آشنا شد و لهجة عربی سوری را نیز، بخوبی فراگرفت ، و در همانجا مجلات ماهانه ای به زبان عربی منتشر کرد، که موردتوجه بسیار قرار گرفت . پس از پایان جنگ ، از طرف ارتش ، به مأموریتهایی در فرانسه و الجزایر گسیل شد، اما سرانجام در 1325 ش / 1946 از زندگی نظامی کناره گرفت و به ادامة تحصیل در رشتة زبان عربی در سطح فوق لیسانس پرداخت .

کار تدریس او، از دبیرستان لوئی لو گراند پاریس آغاز شد و از 1330 تا 1335 ش / 1951ـ1956 در «مدرسة زبانهای شرقی * » پاریس ادامه پیدا کرد. او پس از آن ، به دانشگاه سوربن راه یافت و رئیس بخش عربی آن گردید؛ از 1348 ش / 1968 در بخش «پاریس 4» از دانشگاه سوربن در مقام استادی مشغول به کار شد و گروه اسلام شناسی را بنیاد نهاد که تا زمان بازنشستگی ریاست آن را بر عهده داشت . در همین دوران بود که وی توانست آثاری ماندگار از خود به جای بگذارد.

شاید مهمترین اقدام پلاّ تأسیس کتابخانة تخصصی معتبری باشد که براساس کتابهای اهدایی هانری ماسه و به نام همین دانشمند پدید آمد. پلاّ در یکی از مهمترین فرهنگستانهای فرانسه ، یعنی فرهنگستان نقوش و آثار ادبی ـ هنری ، و از 1331ش /1952 در مجمع آسیایی و نیز در چند هیئت تحریریه عضو بود اما کار عمدة او در این زمینه ، همانا مسئولیت چاپ فرانسوی > دایرة المعارف اسلام < بود که وی بیشترین مقالات خود را در آن منتشر کرده است (آرنالدز، ص 227ـ 229).

دربارة پلاّ و آثارش ، هنوز کار فراگیری انجام نشده است ؛ آنچه در مقالة حاضر عرضه می شود، حاصل آشنایی چندین سالة نویسنده با پلاّ ــ در مقام استاد نگارنده ــ است .

پلاّ را باید یکی از بزرگترین جاحظ شناسان زمان خود به شمار آورد. رسالة دکتری او دربارة جاحظ و محیط اجتماعی بصره ، به نام > محیط بصره و تکوین جاحظ < ، که با عنوان البَیْئةُ البصریة به عربی ترجمه شده است ، امروزه منبعی معتبر محسوب می شود. دومین تألیفی که از پلاّ می شناسیم لغتنامه ای است ویژة عربی معاصر موسوم به > زبان عربی زنده < که متن عربی آن به خط نسخ عربی و متن فرانسوی آن با حروف سربی چاپ شده است . سومین تألیف او کتابی در باب آموزش زبان عربی به فرانسویان است با عنوان > مقدمه بر زبان عربی معاصر < .

بخش دیگری از آثار پلاّ ، ترجمه های بسیار عالمانه ای است که در سالهای دهة پنجاه میلادی ، به انجام رسانده است . نخستین اثر وی در این بخش ، ترجمة > ادبیات عرب از آغاز عصر اموی < اثر نالینو، نویسندة ایتالیایی ، است که کار ساده ای بیش نیست .

ترجمة یکی از حساسترین ، زیباترین و در عین حال دشوارترین متون عربی و یکی از معتبرترین آثار در زمینة «ادب » یعنی کتاب البُخلاء جاحظ دومین اثر ترجمه ای پلاّ است که ترجمه ای استادانه همراه با برخی توضیحات لغوی است .

ترجمة رسالة کوچکی منسوب به جاحظ به نام التبصر الی التجارة ، که به کار بازرگانی اختصاص دارد، از دیگر آثار قلمی پلاّ ست . آشنایی با روحیات سوداگران و انواع کالاهای مطلوب مردم در قرن سوم هجری ، حال و هوای کلی این رساله را شامل شده و نامهای فارسی انبوهی از کالاها، از نکات بسیار جالب آن به شمار می رود. پلاّ کوشیده است تا معنی و مدلول راستین این اسامی را یافته به فرانسه برگرداند. اهمیت این اثر برای زبان فارسی موجب شد که رساله به فارسی نیز ترجمه شود ( رجوع کنید به آذرنوش ، ص 159ـ 178). پلاّ همچنین کتاب التاج فی اخلاق الملوک ، منسوب به جاحظ را که بی گمان از سرچشمه های فرهنگی ایران الهام گرفته و اثری گرانبها در زمینة ادب است به فرانسه ترجمه کرده است .

بخش دیگری از فعالیتهای پلاّ ، تصحیح و چاپ کتبی چون کتاب القول فی البغال (قاهره ، 1955)، و کتاب التربیع و التدویر (دمشق ، 1955) از آثار جاحظ ، و مروج الذهب مسعودی است . کتاب اخیر را پیشتر باربیه دومنار و پاوه دو کورتی تصحیح و به فرانسه ترجمه کرده و طی سالهای 1861ـ1877 در نه جلد به چاپ رسانده بودند، اما پلاّ متن عربی را دوباره به شیوه ای پسندیده مورد تحقیق قرار داد و ترجمة فرانسوی نخست را نیز اصلاح کرد و کتاب را ــ برخلاف چاپ پیشین که در هر صفحه متن عربی و فرانسه یکجا آمده بود ــ در دو بخش متمایز به چاپ رساند .

تدوین لغتنامه ای به عربی ـ انگلیسی ـ فرانسه ، از دیگر فعالیتهای پلاّ ست که وی آن را با همکاری سه خاورشناس دیگر، به انجام رساند. گروه چهارنفره ، با ریاست بلاشر ، سه جلد لغتنامه را منتشر کردند (پاریس ، 1979) و جلد چهارم آن پس از فوت بلاشر، به همت پلاّ و مصطفی شوئمی منتشر شد.

پلاّ در مقام مدیر و همکار بخش فرانسوی > دایرة المعارف اسلام < ، مقالاتی نیز نگاشته است که در دسترس عموم قرار دارد. برخی مقالات بلند وی که در مجلات و مجموعه های گوناگون به چاپ رسیده ، به راستی بدیع و گشایندة راههای تازه است . مهمترین این مقالات عبارت اند از:

مقاله ای در خصوص یزیدبن مفرغ ( رجوع کنید به > مجموعة مقالات اهدایی به لویی ماسینیون < ، ص 192ـ 232)، شاعر عربی که در قرن اول هجری قمری شعر معروف «آبست و نبیذ است » را به فارسی سرود؛ مقالة « ادب » در دایرة المعارف فؤاد افرام بستانی (بیروت ، 1956 به بعد) که گسترده ترین مقاله ای بود که دربارة این موضوع نوشته می شد و دید گسترده و بخش بندی عالمانه ، از ویژگیهای آن محسوب می شود، و نیز مقاله ای دربارة اثبات عدم انتساب «رسالة فی اثبات امامت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب » به جاحظ ( رجوع کنید به > مجموعة مقالات اهدایی به هانری ماسه < ، ص 317ـ326).

پلاّ در عین حال سرویراستاری > مجموعة سخنرانیهای بیست و نهمین کنگرة جهانی خاورشناسان < را نیز برعهده داشت .

---

منابع :
(1) آذرتاش آذرنوش ، «رسالة التبصّر بالتجارة جاحظ و واژه های آن »، مقالات و بررسیها ، سال 29، دفتر 59 ـ60 (زمستان 1375)؛


(2) Roger Arnaldez, "Charles Pellat", J. A. , CCLXXXI, no. 3-4 (1993).

/ آذرتاش آذرنوش /