پژواک ، عبدالرّحمان ، شاعر، نویسنده و سیاستمدار معاصر افغانی . در اسفند 1297 در غزنه در خانواده ای فاضل و متدین به دنیا آمد (مولائی ، ص 46؛ آدامک ، ص 148). پدرش ، عبداللّه ، سالها منصب قضا داشت . پژواک علوم دینی و عربی را به شیوة سنّتی از پدر فرا گرفت (مولائی ، ص 46) و با شعر و نثر فارسی دری آشنا شد (پژواک ، مقدمة حضرت کوشان ، ص سی و نه ). پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و دورة متوسطه در کابل ، در دانشکدة پزشکی به تحصیل پرداخت اما به سبب مشکلات مالی و سرپرستی خانواده ، پس از دو سال درسش را ناتمام گذاشت و در انجمن تاریخ (تأسیس 1321ش ) مترجم زبان انگلیسی شد. مدتی نیز مدیر شعبة دوم نشرات ، ریاست مستقل مطبوعات (وزارت اطلاعات دورة بعد)، و مدیر مسئول روزنامة اصلاح بود. سپس مدیرکل نشرات شد که بر کار روزنامه ها، مجلاّ ت ، خبرگزاری باختر و رادیو کابل نظارت داشت . با تصویب قانون مطبوعات (1329ش / 1950)، به سبب مخالفت با مواد آن ، از شغل خویش استعفا کرد و عضو و سپس مدیر کل انجمن پشتو (پشتو تولَنَه ) شد (همان ، مقدمة حضرت کوشان ، ص بیست ـ سی ).

در 1332 ش ، با سمت رایزن فرهنگی و مطبوعاتی ، در سفارت افغانستان در لندن و سپس با همین سمت در واشنگتن به کار پرداخت . بعد از مدتی از کار کناره گرفت و به کابل بازگشت و به مدیریت شعبة سوم سیاسی وزارت امور خارجه و سرپرستی دفتر سازمان ملل آن وزارتخانه منصوب گشت . سپس در 1334ش مدیر کل سیاسی وزارت امور خارجه شد. او غالباً عضو هیئتهای نمایندگی افغانستان در کنفرانسهای غیرمتعهدها بود. از جمله در کنفرانسهای باندونک (1334 ش )، بلگراد (1340 ش )، قاهره (1343 ش ؛ همان ، مقدمة حضرت کوشان ، ص سی ـ سی و سه ) و الجزیره (1352 ش ؛ آدامک ، همانجا) شرکت داشت . همچنین در مجمع اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل و عهدنامة بین المللی حقوق کشورهای محاط به خشکی و کنوانسیون حقوق بشر و آزادی اطلاعات و توسعه و تجارت نمایندة کشورش بود (پژواک ، مقدمة حضرت کوشان ، ص سی و سه ). در 1337 ش وزیرمختار و سپس رئیس هیئت نمایندگی افغانستان در سازمان ملل و عضو بخش نشر و اطلاعات سازمان حقوق بشر شد. در 1342ش ریاست کمیسیون حقوق بشر و در 1345 ش ریاست بیست و یکمین مجمع عمومی سازمان ملل را بر عهده داشت (همان ، مقدمة حضرت کوشان ، ص سی ودو؛ آدامک ، همانجا). در 1352 ش سفیر افغانستان در آلمان و از همان سال تا 1356 ش سفیر کشورش در هند بود. سپس حدود یک سال سفیر افغانستان در لندن شد (اسعدی ، ج 1، ص 463). پس از کودتای هفت ثور (1357ش ) از سفارت استعفا کرد (آدامک ، همانجا) و انجمن سرّی حقوق بشر در افغانستان را بنیان گذاشت . پس از آن به امریکا رفت و در 1370ش به پاکستان آمد و در پیشاور اقامت گزید و در 1374ش در آن شهر درگذشت . پیکرش را در سرخ رود ننگرهار به خاک سپردند.

پژواک در صراحت لهجه ، حقیقت گویی و وطن پرستی شهرت داشت (پژواک ، مقدمة حضرت کوشان ، ص پنجاه و دو). تا پیش از 1322 ش «آرمانجان » تخلّص می کرد و پس از آن «پژواک » را برگزید (آدامک ، همانجا). پژواک با آنکه بیشتر در خارج از کشور به کار سیاست پرداخت ، از انشای شعر و نوشتن مقالات ادبی و ترجمه های فراوان نیز غافل نماند، به حدی که آثارش گنجینة ادب و فرهنگ شناخته شده است (پژواک ، مقدمة حضرت کوشان ، ص سی و شش ، چهل و سه ـ چهل و چهار). مقالات و سخنرانیهای سیاسی او از چاشنی ادب برخوردار است (صدقی ، ص 28). روان فرهادی غزلهای او را یادآور رودکی ، سعدی ، مولانا، حافظ و صائب و قصیده های او را همانند قصاید فرخی و مثنویهایش را یادآور مولوی و اقبال لاهوری می داند و به سبب اشتمال بر معانی جدید در قالبها و الفاظ کهن ، از جهت لفظ او را شاعر کلاسیک و از لحاظ معنی ، نوپرداز می شمارد (پژواک ، مقدمة فرهادی ، ص دو ـ سه ). صدقی (ص 11) او را در شمار شاعران جدید آورده است . علاقة خاص او به استادان سبکهای خراسانی و عراقی و پیروی از آنان در وزن و قافیه ، وی را از توجه به مسائل زمانه ، جهان و جامعة خویش باز نداشته است (مولائی ، ص 47). با آنکه پژواک اشعار یکی از نوگراترین شاعران غربی ، ژاک پره ور فرانسوی ، را به شعر ترجمه کرده است (پژواک ، ص 129ـ136، 139ـ140) تجربه هایی از نوع تجارب شاعران غربی در شعر او دیده نمی شود و غرب در شعر او تنها هنگامی رخ می نماید که قصد شاعر سنجش و مقایسه میان شرق و غرب از لحاظ علم ، صنعت و فن آوری و مسائل اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی باشد (همان ، مقدمة حضرت کوشان ، ص سه ـ هفت ).

نثر پژواک ، که یادآور زبان ابوالفضل بیهقی * است ، روان و سخته و خالی از تعقید است و داستانهایش عمدتاً زمینة تاریخی ، فرهنگی و ملّی دارد.

گذشته از دری و پشتو، پژواک به زبانهای انگلیسی ، عربی و فرانسوی نیز آثاری پدید آورده یا ترجمه کرده است . بعضی آثار وی عبارت اند از: چند شعر پژواک (کابل 1343 ش )؛ مجموعه شعر گلهای اندیشه (کابل 1344 ش )؛ گزیدة اشعار پژواک (نیویورک 1369 ش )؛ منظومة خاک آریا ؛ منتخبات اشعار (به پشتو)؛ روپی کلیمه داره (تمثیل منظوم به پشتو)؛ عواطف (مجموعة مقالات )؛ اندیشه ها (مجموعه کلمات قصار و جملات کوتاه )؛ مجموعه افسانه های مردم (کابل 1336 ش )؛ ترجمة کتابهای عروج بارک زائی ، اثر ادوارد الایسـسن پیرس با همکاری محمد عثمانی صدقی (کابل 1333 ش )؛ پیامبر جبران خلیل جبران ، از انگلیسی به فارسی (کابل 1334 ش ). همچنین پژواک پنج اثر به انگلیسی دارد که در لندن به چاپ رسیده اند (همان ، مقدمة حضرت کوشان ، ص سی و هفت ـ سی و هشت ).

---

منابع :
(1) مرتضی اسعدی ، جهان اسلام ، تهران 1366ـ1369ش ؛
2- عبدالرحمان پژواک ، گلهای اندیشه ، مقدمة روان فرهادی و غ . حضرت کوشان ، کابل 1344 ش ؛
(3) محمدعثمان صدقی ، سیر ادب در افغانستان : اجمال تطور ادبی در عصر حاضر ، کابل 1340 ش ؛
(4) محمد سرور مولائی ، برگزیدة شعر معاصر افغانستان ، تهران 1350 ش ؛


(5) Ludwig W. Adamec, A biographical dictionary of contemporary Afghanistan , Graz 1987.

/ محمد سرور مولائی /