پریزاد ، مدرسه ، از مدارس قدیم مشهد. در ضلع غربی بیوت بالاسر حرم مطهّر امام رضا علیه السلام ، جنب مسجد گوهرشاد و روبروی مدرسة دودر واقع است . بنای آن در 823 پایان یافته است . بانی و واقف آن پریزاد خانم ، ندیمة گوهرشادآغا، همسر شاهرخ تیموری بوده است . پریزادخانم از نوادگان ربیع بن خَیْثَم معروف به خواجه ربیع (متوفی 61 یا 63) و همسر میرزا میرک حسینی ، متولی مزار خواجه ربیع ، بود. پریزاد طبق وقفنامه ای مفصل که نسخة اصل آن در ادارة اوقاف خراسان موجود است ، تولیت این مدرسه و موقوفات بسیار آن را که برای مستمری ماهانة طلاّ ب و دیگر هزینه ها منظور داشته بود، به همسرش تفویض کرد.

در منابع نامی از مدرّسان و طلاّ ب مدرسه نیامده است ، اما از علاقه و ارادت قلبی واقف به اهل بیت علیهم السلام چنین برمی آید که مدرّسان و طلاّ ب شیعه در آنجا به بحث و فحص اشتغال داشته اند. شمار طلاّ ب به بیست و گاهی سی تن می رسیده که همگی از محل موقوفات مدرسه دارای مسکن و معاش بوده اند و چنانکه از متن وقفنامه برمی آید، جز اولاد ذکور واقف ، فقط طلاّ بِ زائر فقیر حق داشته اند که برای سه ماه در مدرسه اقامت گزینند (برگرفته از نسخة اصل وقفنامة مدرسه پریزاد، موجود در ادارة اوقاف خراسان ).

بنابر کتیبة موجود، مدرسة پریزاد در 1091 در زمان شاه سلیمان صفوی (متوفی 1105) به فرمان نجفقلی خان ، بیگلربیگی قندهار، و به اهتمام آقامحمدباقربیگ و میرزاشکرالله ، بازسازی شد. برسردرِ مدرسه کتیبه ای حاوی احادیثی در فضیلت علم و عالمان به خط ثلث بر زمینة کاشی معرّق به چشم می خورد (اعتمادالسلطنه ، ج 2، ص 542 ـ543؛
خراسانی ، ص 668). در 1346 ش ادارة اوقاف به مرمت مدرسة پریزاد همت گماشت ، اما در ماجرای تخریب بازار و توسعة اطراف حرم در 1354 ش ، این مدرسه به صورت ویرانه ای درآمد (خامنه ای ، ص 126). در 1363 ش آستان قدس رضوی بازسازی آن را با همان شکل نخستین آغاز کرد و در 1368 ش به پایان برد.

مدرسة پریزاد از نوع مدارس چهار ایوانی عهد تیموریان ، و دارای 22 حجره در دو طبقه برای سکونت طلاّ ب است . سطح دیوارها و لچکی ایوانها و غرفه ها با کاشی معرّق و گچبریهای نفیس تزیین شده است . کتیبه هایی به خط ثلث و کوفی ، دربردارندة احادیث معصومین علیهم السلام ، از دیگر تزیینات آن است که اگرچه در سطح وسیعی بازسازی شده اند، اما از طرح و نمای نخستین بنا حکایت دارند.

---

منابع :
(1) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران 1301ـ1303، چاپ تیمور برهان لیمودهی ، چاپ افست تهران 1362ـ1363 ش ؛
(2) سیدعلی خامنه ای ، گزارشی از سابقة تاریخی و اوضاع کنونی حوزة علمیّة مشهد ، مشهد 1365 ش ؛
(3) محمدهاشم خراسانی ، منتخب التواریخ ، تهران ( بی تا. ) .

/ محمود پسندیده /