responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2699

 

پرده (در عربی : شدّ؛ جمع آن : شدود) ، اصطلاحی در موسیقی . این لفظ در معانی مختلف به کار رفته است ؛ در موسیقیِ مقامیِ قدیم به هریک از دوازده مقام (عشاق ، نوا، بوسَلیک ، راست ، حسینی ، حجاز، راهُوِی ، زنگوله ، عراق ، اصفهان ، زیرافکند و بزرگ ) پرده می گفته اند (مراغی ، 1344 ش ، ص 60، 82 ـ83؛ همو، 1366 ش ، ص 127). پرده به معنای «گوشه » و «شعبه » نیز به کار رفته است (ستایشگر، ذیل واژه ). همچنین فواصلِ بین صداهای موسیقی را پرده می خوانند، مثلاً از «دُ» تا «رِ» یک پرده است ، و گام بزرگ از پنج پرده و دونیمْ پرده تشکیل می شود (همانجا).

به زههایی از جنس روده ، برنج ، کات کوت و از این قبیل نیز که بر دستة سازهای زهی یا «ذوات الاوتار» می بندند پرده یا دستان می گویند. نوازنده با نهادن انگشتان خود در محلِ دستانها، نغمة دلخواه را ایجاد می کند ( رجوع کنید به مراغی ، 1370 ش ، ص 108). ظاهراً به اعتبار استخراج نغمه ها از دستانها، واژة دستان به مفهوم نوا و لحن و آهنگ نیز به کار رفته است (ستایشگر، ذیل «دستان »). در زمان فارابی (ح 259ـ 339)، پرده های معمول چهار تا بوده که به نام انگشتان دست خوانده می شده است : سبابه یا انگشت اول ، وُسْطی ' یا انگشت دوم ، بِنصِر یا انگشت سوم ، و خِنصِر یا انگشت چهارم یا کوچک . این انگشتان روی پرده های همنام خود قرار می گرفتند و صدا را ایجاد می کردند که شمار پرده ها با مطلق یا دستْبازِ سیم ، پنج می شده است (برکشلی ، ص 6). برای دستانْنشانی یا پرده بندی به شیوة صفی الدین ارموی ، موسیقیدان ایرانی (متوفی 693)، طول وتر را به نسبتهایی چون 12 ، 23 ، و 34 تقسیم می کرده اند. عبدالقادر مراغی با نشان دادن اشکالات این شیوه ، روش دیگری را عرضه کرده است ( رجوع کنید به 1344 ش ، ص 15ـ21).

کلمة پرده ، گاه دارای مفهوم ادبی است ؛ مثلاً در ترکیبِ «پردة شیدایی »، پرده به معنای آهنگی است که خوشایند اهل شور و شیدایی باشد و نباید آن را یکی از مقاماتِ موسیقی مقامی پنداشت . موسیقیدانان «در پرده خواندن » را به معنای «دقیق و خوش آهنگ خواندن » دانسته اند و تعبیر «آهنگی خوشتر و در پرده تر» را از آن ساخته اند. در متون ادبی ، کلمات «گاه » و «راه » نیز به مفهوم پرده (نغمه و آهنگ ) به کار رفته است .


منابع :
(1) مهدی برکشلی ، شرح ردیف موسیقی ایران ، در موسی معروفی ، ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی ، تهران 1374 ش ؛
(2) مهدی ستایشگر، واژه نامة موسیقی ایران زمین ، ج 1، تهران 1374 ش ؛
(3) عبدالقادربن غیبی مراغی ، جامع الالحان ، چاپ تقی بینش ، تهران 1366 ش ؛
(4) همو، شرح ادوار ، چاپ تقی بینش ، تهران 1370 ش ؛
(5) همو، مقاصدالالحان ، چاپ تقی بینش ، تهران 1344 ش .

/ سیدعلیرضا میرعلی نقی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2699
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست