پرچم (2) ، نشریه ای که از بهمن 1320 تا فروردین 1323 در تهران منتشر می شد. صاحب امتیاز و مدیر آن سیداحمد کسروی بود.

کسروی پیش از پرچم ، مجلة ادبی و تاریخی و پژوهشی پیمان را منتشر کرده بود. این نشریه از اول آذر 1312، دو هفته یک بار و از خرداد 1313، از شمارة سیزدهم به بعد، ماهانه در تهران منتشر می شد (آرین پور، ج 3، ص 93). کسروی ، علاوه بر مقالات متعدد، تاریخ پانصد سالة خوزستان و تاریخ هجده سالة آذربایجان را به صورت ضمیمه در آن چاپ کرد. وی به انتقاد از شعرا و عرفا و حکمای ایران نیز پرداخت که این امر سبب نکوهش ادیبان و دانشمندان از مجله ، و تذکر وزارت معارف و اوقاف شد ( رجوع کنید به اسناد مطبوعات : 1286ـ1320ش ، ج 1، ص 353ـ 357). مجلة پیمان تا شهریور 1320 به طور نامنظم انتشار یافت و سپس پرچم به جای آن منتشر شد (صدرهاشمی ، ج 2، ص 95).

نشریة پرچم در ابتدا به صورت روزنامه منتشر می شد و در حقیقت ارگان حزب آزادگان (باهماد آزادگان ) و مبلّغ عقاید کسروی بود. کسروی در این نشریه با ستایش از انقلاب مشروطیت ، اطلاعات مفصلی دربارة مشروطه در قالب مقاله ، معرفی روزنامه ها و جراید دوران مشروطه و معرفی حامیان و بدخواهان مشروطیت ارائه می داد. در شمارة 6 روزنامة پرچم (12 بهمن 1320) زمینة کوششهای روزنامه در شانزده موضوع آمده است ، از جمله هواداری از مشروطه و قانون اساسی ، نظارت بر اجرای قوانین ، منع تقلید از احزاب اروپایی ، توجه به زمین و هوا و آفتاب به عنوان منابع طبیعی ثروت ، تغییر وضع تجارت ، ترویج علم و صنعت و کشاورزی ، استقلال اقتصادی ، سعی در وحدت آرا و داشتن سیاست روشن ، سعی در افزایش جمعیت و تسهیل شرایط ازدواج ، ترویج بهداشت ، تغییر سازمان و قوانین دادگستری ، اجباری کردن آموزش ابتدایی و تغییر برنامة آموزشگاهها (ص 1). در روزنامة پرچم علاوه بر مجموعه مقالات (تألیفی یا ترجمه )، اخبار ایران و جهان زیر دو عنوانِ گزارش کشور و گزارش جهان چاپ می شد. روزنامة پرچم مقالاتی درباب پیوستگی آذربایجان با ایران و جدایی ناپذیری این دو منتشر کرد (ش 9، 15 بهمن 1320) که به نظر می رسد این مسئله در خودداری مقامات شوروی از فروش کاغذ به پرچم بی تأثیر نبوده است ( رجوع کنید به اسناد مطبوعات ایران ، ج 2، ص 275ـ 276). همچنین ، هنگام محاکمة سران شهربانی ، کسروی وکیل مدافع رکن الدین مختاری بود (صدر هاشمی ، ج 2، ص 95) و مقالاتی دربارة جنایات دوران رضاشاه و لزوم محاکمة او به عنوان عامل اصلی این جنایات نوشت ( پرچم ، ش 129، 2 تیر 1321، به بعد). که موجب ناخشنودی دربار شد. این روزنامه در تیر 1321 به مدت سه روز توقیف شد. پس از واقعة 17 آذر 1321 (توقیف عمومی جراید) با اینکه امتیازش تجدید گردید، تا فروردین 1322 انتشار نیافت (ابوترابیان ، ص 61)، تا آنکه از این ماه به صورت مجلة دو هفتگی درآمد؛
قطع آن تغییر کرد و محتوا نیز با توجه به تغییر روزنامه به مجله ، بیشتر به ارائة مرام و مواضع اجتماعی و سیاسی و مذهبی کسروی و همفکرانش اختصاص یافت . پس از نشر دوازده شماره ، در شهریور 1322 و در پی انتقادهای شدید برخی از شخصیتها (از جمله رئیس وقت مجلس شورای ملی که مطالب پرچم را ضددینی و ضدمذهبی خوانده بود)، توقیف گردید. در اسفند 1322 انتشار پرچم به صورت مجلة هفتگی از سر گرفته شد، ولی هفت شماره بیشتر ادامه نیافت تا آنکه بار دیگر و در پی اعتراضات برخی جمعیتهای دینی در اردیبهشت 1323 توقیف شد و پس از آن منتشر نشد (همانجا؛
اسناد مطبوعات ایران ، ج 2، ص 278ـ 279). کسب امتیاز نشریة پرچم که در پی مجلة پیمان درآمد، از آن جهت بود که کسروی در پی تبلیغ گستردة عقاید و آرای خود بود؛
همچنین بُعد سیاسی این نشریه به مراتب بیشتر از ماهنامة پیمان و متمایل به پان آسیایی بود (برزین ، ص 104؛
ابوترابیان ، همانجا).

---

منابع :
(1) حسین ابوترابیان ، مطبوعات ایران از شهریور 1320 تا 1326 ، تهران 1366ش ؛
(2) اسناد مطبوعات ایرن : 1320ـ1332 ، چاپ غلامرضا سلامی و محسن روستایی ، تهران 1374ـ1376 ش ؛
(3) مسعود برزین ، شناسنامة مطبوعات ایران از 1215 تا 1357 شمسی ، تهران 1371 ش ؛
(4) محمد صدر هاشمی ، تاریخ جراید و مجلات ایران ، اصفهان 1363ـ1364 ش .

/ سیّد علی موسوی /