بافْقی ، شرف الدّین علی ، شاعر وادیب نیمة دوم قرن دهم . در قصبة بافق به دنیا آمد و چون این قصبه بر سر راه یزد و کرمان است و آن را گاه از اعمال یزد و گاهی از اعمال کرمان به شمار آورده اند (صفا، ج 5، بخش 2، ص 762؛ نفیسی ، ص 468)، برخی تذکره نویسان (خلیل ، ص 315؛ فتوحی یزدی ، ص 38؛ مدرس ، ج 3، ص 196؛ بلیانی ، گ 281 ر) او را از شاعران یزد و برخی دیگر (سام میرزا صفوی ، 83؛ آفتاب رای لکهنوی ، ج 1، ص 341؛ آذربیگدلی ، ص 123؛ صبا، ص 417؛ بهزادی ، ص 242) از شاعران کرمان دانسته اند.

در جوانی به شیراز سفر کرد و پس از تحصیل علم به هند رفت و از توجّه بزرگان آنجا برخوردار گشت ، سپس به ایران بازگشت و به خدمت شاه طهماسب اوّل صفوی (930ـ984) درآمد و، از طرف او، مدتها به کلانتری بافق اشتغال داشت . در واقعة قتل بایزید، پسر سلطان سلیمان قانونی (حک : 926ـ974)، نیز با سرودن یک رباعی شاه او را اکرام کرد (مدرّس ، ج 3، ص 197؛ انصاری کازرونی ، ص 48، 280؛ فتوحی یزدی ، ص 38). بافقی از استادان وحشی بافقی * (صفا، ج 5، بخش 2، ص 762) و مرادی بافقی ، برادر بزرگتر وحشی بافقی ، (نفیسی ، ج 1، ص 659) و به گفتة صبا (ص 417) و نفیسی (ج 2، ص 829) از ندیمان سام میرزا * ، برادر شاه طهماسب ، بود که به نامش رساله هایی در معمّا و حفظ الصّحّة و بحران تألیف کرده است . او در 974 به سن هشتاد سالگی در قزوین درگذشت و مولانا غیاث الدین منصور دشتکی جسد او را به مشهد منتقل و در آنجا دفن کرد (خلیل ، ص 315).

از نام و نشان دیوان او اطّلاعی در دست نیست و اقوال تذکره نویسان نیز در این باره مختلف است . به نوشتة حاجی خلیفه ، دیوان او فارسی و براساس حروف الفباست (ج 1، ص 778) و بلیانی با ذکر این نکته که دیوان او را ندیده ، گفته است : «اشعار وی ( را ) جسته جسته قریب به چهارهزار بیت بلکه بیشتر دیده و داشته ام » (ص 281ر). آنها دیوان یا مجموعة اشعار او را شامل قصیده ، غزل و رباعی ذکر کرده اند که تعداد قصاید آن بیش از غزل و بیشتر در مدح شاه طهماسب اوّل است و او را به داشتن قصاید غرّا ستوده اند. بافقی بدیهه گو نیز بوده و برخی از اشعار جامی را پاسخ گفته است (آذر بیگدلی ، ص 123ـ124؛ سام میرزا صفوی ، ص 84).

---

منابع :
(1) لطفعلی بن آقاخان آذربیگدلی ، آتشکدة آذر ، چاپ جعفر شهیدی ، تهران 1337 ش ؛
(2) آفتاب رای لکهنوی ، تذکرة ریاض العارفین ، چاپ حسام الدین راشدی ، اسلام آباد 1355ـ1361 ش ؛
(3) ابوالقاسم انصاری کازرونی ، مرقوم پنجم کتاب سُلم السموات ، چاپ یحیی قریب ، تهران 1340 ش ؛
(4) تقی الدین بلیانی ، عرفات العاشقین ، نسخة عکسی از نسخة خطی موجود در کتابخانة ملک ، ش 5324؛
(5) حسین بهزادی اندوهجردی ، ستارگان کرمان ، تهران 1355 ش ؛
(6) مصطفی بن عبداللّه حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون ، چاپ محمد شرف الدین یالتقایا و رفعت بیگله کلیسی ، استانبول 1971؛
(7) علی ابراهیم خلیل ، تذکرة صحف ابراهیم ، نسخة عکسی از نسخة خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ، ش 663؛
(8) سام میرزا صفوی ، شاهپور ایران ، تذکرة تحفة سامی ، چاپ رکن الدین همایونفرخ ، تهران ( بی تا. ) ؛
(9) محمدظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن ، چاپ محمدحسین رکن زادة آدمیت ، تهران 1343 ش ؛
(10) ذبیح اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 5، بخش 2، تهران 1364 ش ؛
(11) عباس فتوحی یزدی ، تذکرة شعرای یزد ، تهران 1366 ش ؛
(12) محمدعلی مدرس ، ریحانة الادب ، تهران 1369 ش ؛
(13) سعید نفیسی ، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی ، تهران 1363 ش .

/ سیّاره مهین فر ـ گروه ادبیات فارسی /