responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 267

 

بافْق ، شهرستان و شهری در استان یزد.

1) شهرستان بافق ، در مشرق استان یزد، در جنوب کویرلوت قرار گرفته است . از شمال و شمال غربی به شهرستان اَردکان ، از شمال شرقی به شهرستان طبس ، از مشرق به شهرستانهایِ کرمان و زرند، از جنوب به شهرستان رفسنجان و از مغرب به شهرستانهای یزد و مِهریز محدود است . کوه بافق (بلندترین قله : 202 ، 2 متر) و بدبخت کوه (بلندترین قله : 249 ، 2 متر) در مغرب آن واقع است . رودِ شور، که از دهستان نُوقِ رفسنجان سرچشمه می گیرد، از این شهرستان می گذرد و به چالة بافق (یا کویر دَراَنْجیر) در مغرب شهر بافق ، می ریزد. بافق منطقة خشک است . رطوبت آن در تابستان به 5 و در زمستان به 15 درصد می رسد. بارندگی سالیانه از 10 تا 20 میلیمتر است . بادهای محلی ، با طوفانهای سخت ، در بهار و تابستان و پاییز از شمال غربی به جنوب شرقی می وزد. دهکده های جنوب شرقی بافق در دامنة کوهستان ، و روستاهای غربی آن در دشت قرار دارد. آب زراعی آنها از چند رشته قنات تأمین می شود. محصولات عمدة آن گندم و جو و پنبه است . باغداری و کشت زعفران و خرما در شهرستان بافق رواج دارد و خرمای آن صادر می شود. از گیاهان رنگی روناس در آن می روید. پرورش گوسفند، بز و بویژه شتر از فعالیتهای دامپروری این شهرستان است .

جادة خاکیِ یزد ـ بافق ، به طول 120 کیلومتر، و جادة خاکی بافق ـ بِه'اباد، به طول 100 کیلومتر، در آن امتداد دارد. راه آهن یزد به کرمان و راه اصلی یزد به بافق از آن و از کویر بافق می گذرد.

سنگ آهنِ معادن غنی آن ، پس از استخراج ، با قطار به کارخانة ذوب آهنِ اصفهان منتقل می شود. معدن سرب در زیرکان (مشرق بافق )، معادن آهن و منگنز در کوه چُغارت (شمال شرقی شهر بافق ) و معدن مس در بهاباد قرار دارد.

در تقسیمات کشوری 1316 ش جزو بخشهای شهرستان یزد در استان دهم (اصفهان )، و در تقسیمات کشوری 1366 ش جزو شهرستانهای استان یزد و مشتمل بر بخشهای مرکزی (حومه ) و بهاباد بوده است .

جمعیت شهرستان بافق در سرشماری 1365 ش ، 273 ، 36 تن بوده است ، که 4ر66 درصد آن شهرنشین و 6ر33 درصد آن روستانشین بوده اند. اهالی آن مسلمان و شیعی مذهب اند.

2) شهر بافق ، مرکز شهرستان (جمعیت طبق سرشماری 1365 ش ، 516 ، 20 تن )، در 113 کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد و در ارتفاع حدود 985 متری قرار دارد. هوای آن گرم و آبش قدری شور است . دمای آن در تابستان به 48 درجه و در زمستان به 7 درجه می رسد. رودخانة شور از مغرب آن می گذرد. اراضی اطراف شهر با سی رشته قنات آبیاری می شود. شهر و حومة آن پوشیده از نخل و نخلستان است . در این شهر قالیهایی با طرحهای کاشانی ، اصفهانی و کرمانی بافته می شود. راه آهن بافق به بندرعباس (از طریق سیرجان ) احداث شده است . این راه آهن ، که به طول 635 کیلومتر به صورت دو خطه پیش بینی شده ، در کیلومتر 316 (از مبدأ بندرعباس ) انشعابی به طول 11 کیلومتر به معدن سنگ آهن گل گهر در مغرب ، در کیلومتر 430 (از مبدأ بندرعباس ) با انشعابی دیگر به طول 43 کیلومتر به معادن مس سرچشمه در مشرق و در کیلومتر 490 نیز انشعابی (از مبدأ بندرعباس ) به سوی شهر کرمان دارد.

با احداث این راه آهن ، بندرعباس از طریق بافق به شبکة سرتاسری راه آهن ایران متصل شده است (ایران . وزارت راه و ترابری ، ص 5؛ «فصلنامة آشنایی با پروژه راه آهن دو خطة بندرعباس ـ بافق »، ص 18 و 19). بافق با راه اصلی به یزد و با جاده به بهاباد و کوهبنان و رفسنجان متصل است . شهرک مسکونی آهن شهر، که نزدیک معدن بزرگ سنگ آهن ایران در چُغارت احداث شده است ، در 9 کیلومتری شمال شرقی بافق قرار دارد. با عملیات کشف و استخراج معدن آهن در این ناحیه ، شهر بافق چهرة صنعتی به خود گرفت و جمعیت آن رو به افزایش گذاشت .

تاریخ بافق در قرون نخستین اسلامی روشن نیست ، امّا قطعاً این شهر در عصر سلجوقیان بوده (محمدبن ابراهیم ، ص 40، 109، 180). در نیمة دوم قرن ششم ، در دورة استیلای حکّام غُز بر کرمان ، بافق و بهاباد و کوهبنان و راور نقاطی بودند که به اتابک یزد سپرده شد (همان ، ص 180). در عصر شاه عباس صفوی (حک : 996ـ1038)، از تفنگچیان بلوک بافق یاد و گفته شده است که در محاربه با عثمانی (1016) در نواحی قفقاز خدماتِ نمایان کرده اند (وزیری کرمانی ، ج 2، ص 622). در عصر صفوی حکومت بافق و بهاباد یکی بوده است . در همان عصر قصبة بافق توسعه یافته و باغ و عمارت و قصر و مصلاّ ی بزرگی در آن احداث شده است . بافقی ، مورخ قرن یازدهم ، از بافق با عنوان «قصبة طیبه » و «دارالشجاعه » یاد کرده است (ج 3، ص 276ـ281، 293). در قرن سیزدهم «دیهی از اعمال یزد» بوده ، و شیروانی در نیمة اول همان قرن ، آنجا را ناحیه ای مستحکم با هوای گرم وصف کرده است (ص 130).

بافق زادگاه مشاهیری چون وحشی بافقی * ، مولانا فخرالدین احمد بافقی * ، مولانا شرف الدین علی بافقی * ،

مولانا محمدزمان رونقی * و محمد بافقی * بوده است . آرامگاه امامزاده عبداللّه بن موسی کاظم علیه السّلام ، که تاریخ بنای آن به بیش از 7 قرن پیش می رسد، زیارتگاه مردم بافق و نواحی اطراف است .


منابع :
(1) «آشنایی با پروژه راه آهن دو خطة بندرعباس ـ بافق »، فصلنامة راه و ترابری ، سال اول ، ش 1 (پاییز 1370)؛
(2) ایران . وزارت جهاد سازندگی . واحد آمار و برنامه ریزی ، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان یزد، تهران 1363 ش ؛
ایران ، وزارت دفاع . ادارة جغرافیایی ارتش ، فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 83:

(3) یزد ، تهران 1369 ش ؛
(4) ایران . وزارت راه و ترابری . معاونت ساختمان و توسعة شبکة راه آهن ، گزارش راه آهن بافق ـ بندرعباس ، تهران 1371 ش ؛
(5) ایران . وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران ، مصوب 16 آبان ماه 1316 ، تهران 1316 ش ؛
(6) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ، تهران 1329ـ1331 ش ، ج 3؛
(7) ایران . وزارت کشور. حوزة معاونت برنامه ریزی و خدمات مدیریت . دفتر تقسیمات کشوری ، اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ، تهران 1366 ش ؛
(8) محمدمفیدبن محمود بافقی ، جامع مفیدی ، چاپ ایرج افشار، تهران 1340ـ1342 ش ؛
(9) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها) ، ج 10: استان دهم (اصفهان ) تهران 1355 ش ؛
(10) زین العابدین بن اسکندر شیروانی ، بستان السّیاحة ، تهران ( 1315 ش ) ؛
(11) مسعود کیهان ، جغرافیای مفصل ایران ، تهران 1310ـ 1311 ش ، ج 2؛
(12) محمدبن ابراهیم ، تاریخ کرمان : سلجوقیان و غز در کرمان ، چاپ باستانی پاریزی ، تهران 1343 ش ؛
(13) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان بافق ، تهران 1368 ش ؛
(14) همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، نتایج تفصیلی : شهرستان بافق ، تهران 1368 ش ؛
(15) احمدعلی وزیری کرمانی ، تاریخ کرمان ، چاپ باستانی پاریزی ، تهران 1364 ش .

/ خسرو خسروی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 267
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست