پانی پتی ، ثناءاللّه ، از علما و عرفای طریقة مجدّدی نقشبندی قرن سیزدهم در شبه قارة هند. وی در پانی پت * به دنیا آمد. تاریخ ولادتش معلوم نیست . نسب پانی پتی به شیخ جلال الدین پانی پتی چشتی صابری (کبیرالاولیاء) و از طریق وی ، با چند واسطه ، به عثمان بن عفّان می رسد، ازینرو عنوان وی را «عثمانی » هم نقل کرده اند. پانی پتی حافظ قرآن و در علوم نقلی و عقلی و کمالات ظاهری و باطنی ، از چهره های برجستة زمان خود بود. فقه و حدیث را نزد شاه ولی الله دهلوی * فراگرفت و در فقه و اصول به درجة اجتهاد رسید. در جوانی ، ابتدا مرید شیخ الشیوخ محمد عابد سنامی نقشبندی مجدّدی بود. بعد از وفات شیخ محمد عابد، بنابر توصیة وی ، نزد میرزا مظهرجانجانان ( رجوع کنید به مظهر جانجانان * ) رفت و تحت تربیت او به نهایت مقامات طریقة مجدّدی احمدی رسید و جانشین میرزامظهر شد. پانی پتی در ذکر و عبادت و دیانت گامی راسخ داشت و نزد پیر خود چنان منزلتی یافت که میرزا مظهر به او لقب «عَلَم الهدی » داد. همچنین شاه عبدالعزیز او را به سبب تبحّر در فقه و حدیث ، «بیهقی وقت » می خواند. پانی پتی به صدور فتاوی و حل معضلات و مرافعات مردم مبادرت می کرد، ازینرو او را قاضی نیز خوانده اند (حسنی ، 1378، ج 7، ص 112ـ114؛ رحمان علی ، ص 38؛ غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 689ـ690). وی در 1225 در پانی پت از دنیا رفت (حسنی ، 1378، ج 7، ص 114؛ رحمان علی ، همانجا)، ولی غلام سرور (ج 1، ص 690) وفات او را در 1216 ذکر کرده است .

پانی پتی در فقه و حدیث و تفسیر و عرفان تألیفاتی دارد، از جمله : 1) مالابدّمنه در فقه حنفی ، به فارسی ؛ 2) السّیف المسلول در ردّ مذهب شیعه که در 1262/1852 در دهلی چاپ شده است ؛ 3) تفسیر مظهری ، در هفت مجلد، به عربی ، که در آن به فقه و تصوف و قرائت و اعراب توجه شده است ؛ 4) ارشاد الطالبین ، در تصوف ؛ 5) حقوق ( حقیقت ) الاسلام ، به فارسی که در 1260 در لکهنو چاپ شده است ؛ 6) شهاب ثاقب ؛ 7) تذکرة الموتی و القبور ، به فارسی که در 1306 در لاهور چاپ شده است ؛ 8) تذکرة المعاد ، به فارسی که در 1280 در لکهنو چاپ شده است . مشار (ج 1، ستون 836) مؤلف آن را جلال الدین سیوطی ذکر کرده و ترجمه اش را به پانی پتی نسبت داده است ؛ 9) رساله در اباحت و حرمت سرود ؛ 10) رساله در مسألة سماع و وحدت وجود ؛ 11) جواهرالقرآن ؛ 12) رساله در حرمت متعه ؛ 13) وصیت نامه و رسایل و کتب دیگر که بیش از سی عنوان است (منزوی ، ج 3، ص 1240ـ1241؛ حسنی ، 1403، ص 112، 166، 199، 206، 222؛ همو، 1378، ج 7، ص 113ـ 114؛ د.اردو ، ذیل «ثناءاللّه پانی پتی »).

---

منابع :
(1) اردو دائرة معارف اسلامیّه ، لاهور 1384ـ1410/ 1964ـ 1989، ذیل «ثناءاللّه پانی پتی » (از م . ن . احسان الهی رانا)؛
(2) عبدالحی حسنی ، الثقافة الاسلامیة فی الهند ، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی ، دمشق 1403/ 1983؛
(3) همو، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج 7، حیدرآباد دکن 1378/1959؛
(4) رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، لکهنو 1914؛
(5) غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیا ، ج 1، کانپور ( بی تا. ) ؛
(6) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1352 ش ؛
احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان ، اسلام آباد 1362ـ 1370 ش .

/ فاطمه فنا /