responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2639

 

پامنار ، نام چند مسجد و محلّه در کنار مناره (گلدستة مسجد). معروفترین مسجدها و محله هایی که در ایران به پامنار شهره اند عبارت اند از:

1) پامنار تهران ، مسجدی است به مساحت تقریبی 430 متر مربع که اکنون در خیابانی به همین نام در منطقة دوازده تهران قرار دارد. وجه تسمیة گذر پامنار، وجود «منار» (مأذنة ) مسجد عود لاجان معروف به مسجد و مدرسة میرزاصالح (یا آبهرام : آغابهرام ) از آثار قرن سیزدهم است که به شماره 410 در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است (مشکوتی ، ص 205).به گفتة ورجاوند، در گذشته ، محلة پامنار یکی از گذرهای محلة «عود لاجان » بوده که به صورت بازارچه ای (به طول 400 ، 1 متر)، «دروازة شمیران » را به شبکة «بازار» متصل می ساخته است . درگذر پامنار، باغهایی نیز وجود داشت که یکی از آنها را سفارت روسیة تزاری خرید و بعدها که سفارت مذکور به جای دیگری منتقل شد، این باغ که اکنون در ضلع غربی خیابان پامنار واقع است ، به مرکز بازرگانی سفارت روسیه اختصاص یافت . پس از توسعة معابر، بازارچة پامنار که خود مجموعه ای شامل کاروانسرا، تیم ، تیمچه ، تکیه ، حمام ، آب انبار، مسجد و مدرسه بود، به خیابان پامنار تبدیل شد و بعضی از بناهای قدیمی در این تبدیل و توسعه ، از میان رفت . اما «منار» مسجد و مدرسة میرزاصالح ، پس از اتمام طرح توسعه ، به «مدرسة انصاریه » تغییر نام یافت ( دایرة المعارف تشیع ، ذیل مادّه ) و عاقبت پس از تغییراتی در 1372 ش از طرف منطقة دوازده آموزش و پرورش تهران ، «مدرسة ولایت فقیه » نام گرفت . محلة پامنار بویژه در سالهای نهضت ملی شدن نفت ، به دلیل سکونت آیت الله کاشانی در آن محله و آمدوشد خواص و عوام بدانجا به یکی از کانونهای مهم سیاسی تبدیل شد و شهرت بسیار یافت (مکی ، ص 223؛ عراقی ، ص 59؛ موحد، ج 2، ص 764، 766).

2) پامنار رامشه ، مسجد و محلة پامنار رامشه واقع در دهستان رامشه در بخش رامشة اصفهان ، متعلق به عصر صفوی (اواخر قرن دهم ) است . مساحت کنونی این مسجد کوچک نزدیک به صد مترمربع و دارای مناره ای به ارتفاع دوازده متر و محرابی قدیمی است .

3) پامنار زواره ، مسجد و محلة پامنار زواره که اکنون بخشی از شهرستان اردستان در استان اصفهان است ، در 380 به دستور عبدالله بن کمال الدین ابراهیم بنا شده و به علت منارة بلند آن (به ارتفاع 23 متر)، این بنا و محلة اطراف آن به پامنار شهرت یافته است . مساحت کل آن پانصد متر مربع و مساحت شبستان آن قریب دویست مترمربع است . این مسجد گنبد ندارد، ولی دارای منبری است که در 1275 ساخته شده است . مسجد پامنار زواره در حال حاضر در کوچة پامنار زواره ، نرسیده به حسینیة بن کویه ، واقع است .

4) پامنار سبزوار، مسجد پامنار که در روزگار حمزة بن آذرک خارجی ویران گشته بود در 266 در زمان خلافت معتمدبالله عباسی بازسازی شد (بیهقی ، ص 49ـ50) و سالها مسجد آدینة بیهق نیز بود. پادشاه بلغار در 415 برای هزینه های آن اموالی از بلغار به بیهق فرستاده بود (همان ، ص 53). این مسجد، تا زمان تأسیس مسجدجامع سبزوار در 632 همچنان مسجدجامع شهر بود (علینقی امین ، ص 949ـ950). مساحت این مسجد حدود 934 مترمربع و دارای مناره ای است به ارتفاع پانزده متر (اعتمادالسلطنه ، ج 3، ص 208) که همچون منار جنبان اصفهان ، جنبان است (حسن امین ، ص 873 ـ 874) و بر فراز آن کتیبه ای به خط کوفی وجود دارد(اعتمادالسلطنه ، همانجا).در نیمة اول سدة حاضر به همت سیدیحیی نظام زاده ، فرزند نظام العلمای سبزواری ، تعمیراتی در آن به عمل آمده و قرائت خانه و کتابخانه ای نیز در آن احداث شده است (علینقی امین ، ص 950).

5) پامنار سمنان ، مسجدی در خیابان صاحب الزمان در بخش مهدی شهر سمنان ، متعلق به اواخر قرن سیزدهم هجری . کل مساحت مسجد هفتصد و مساحت شبستان آن قریب 320 مترمربع است . این مسجد مناره ای به ارتفاع پانزده متر دارد.

6) پامنار کاشان ، مسجدی در خیابان ملاّ حبیب الله شریف کاشانی در کاشان ، به مساحت 430 مترمربع . نام محلی آن «دربند پامنار» است و اکنون مناره ای ندارد.

7) پامنار کرمان ، مسجدی از قرن هشتم هجری است که بنابر کتیبة آن در 793 به امر سلطان عمادالدین ، از سلاطین آل مظفّر، ساخته شده و به شمارة 210 در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است (مشکوتی ، ص 157).

8) پامنار قم ، مسجد جواد کنونی در خیابان آذر (محلة پامنار سابق ). این مسجد در 1351 ش به همت حاج علی گرکانی بازسازی شده است و 250 مترمربع مساحت دارد.


منابع :
(1) علاوه بر اطلاعات برگرفته از منبعِ ایران . وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی . دبیرخانة ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانونهای فرهنگی و هنری مساجد، بانک اطلاعاتی مساجد (داده های رایانه ای )، 1378 ش ؛
(2) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران 1301ـ1303؛
(3) حسن امین ، «منارجنبان سبزوار»، وحید ،دورة 12، ش 11 (بهمن 1353)؛
(4) علینقی امین ، «مساجد و مدارس سبزوار»، وحید ، دورة 12، ش 12 (اسفند 1353)؛
(5) علی بن زید بیهقی ، تاریخ بیهق ، چاپ احمد بهمنیار، تهران 1345 ش ، چاپ افست تهران 1361 ش ؛
(6) دایرة المعارف تشیع ، زیرنظر احمد صدرحاج سیدجوادی ، کامران فانی ، و بهاءالدین خرمشاهی ، تهران 1366 ش ـ ، ذیل «پامنار» (از پرویز ورجاوند)؛
(7) مهدی عراقی ، ناگفته ها: خاطرات شهید حاج مهدی عراقی ، پاریس ـ پائیز 1978ـ1357 ، به کوشش محمود مقدسی ، مسعود دهشور، و حمیدرضا شیرازی ، تهران 1370 ش ؛
(8) نصرت الله مشکوتی ، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، تهران 1349 ش ؛
(9) حسین مکی ، وقایع سی ام تیر 1331 ، با تجدیدنظر و اضافات ، تهران 1366 ش ؛
(10) محمدعلی موحد، خواب آشفته نفت : دکتر مصدق و نهضت ملی ایران ، تهران 1378 ش .

/ سیدحسن امین /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2639
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست